ج - گرامی ترین چیزها برای خداوند
د - خوش بوترین چیزها
ه - امان خواهی مؤمن از خداوند و پذیرفته شدن امان او
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن برای خداوند عز و جل ، از برخی فرشتگانش گرامی تر است .
ج گرامی ترینِ چیزها برای خداوندپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ چیزی برای خداوند ، گرامی تر از مؤمن نیست .
د خوش بوترینِ چیزهاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هیچ چیزی خوش بوتر از مؤمن نیست . بوی او ، در همه جا پراکنده است . بوی او ، همان کردار او و ستایش [مردمان] از او [و نام نیک او ]است .
ه امان خواهی مؤمن از خداوند و پذیرفته شدن امان اوالکافی به نقل از رفاعه :امام صادق علیه السلام فرمود : «ای رفاعه ! آیا می دانی چرا مؤمن را مؤمن گفته اند ؟» . گفتم : نمی دانم . فرمود : «چون از جانب خداوند ، امان می دهد و خداوند ، امان او را می پذیرد» . (1)
المحاسن به نقل از سنان بن طریف :امام صادق علیه السلام به من فرمود : «چرا مؤمن ، مؤمن نامیده شده است؟» . گفتم : نمی دانم؛ ولی فکر می کنم به این دلیل که به آنچه از نزد خدا آمده است ، ایمان دارد . فرمود : «درست است [ که او ایمان دارد]؛ امّا مؤمن را برای این ، مؤمن نگفته اند» . گفتم : پس چرا مؤمن را مؤمن گفته اند؟ فرمود : «[ برای این که] او در روز قیامت ، از جانب خداوند [به دیگران] امان می دهد و خدا هم امانش را تأیید می کند» .
.
1- .یعنی: برای کسی که سزاوار عذاب است ، شفاعت می کند و شفاعتش رد نمی شود ، یا برای کسی بهشت را تضمین می کند و ضمانتش پذیرفته می شود .
ص: 306
7 / 5نورُ المُؤمِنِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :تَقولُ جَهَنَّمُ لِلمُؤمِنِ یَومَ القِیامَهِ: جُز یا مُؤمِنُ فَقَد أطفَأَ نورُکَ لَهَبی. (1)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ المُؤمِنَ لَیَزهَرُ نورُهُ لِأَهلِ السَّماءِ کَما تَزهَرُ نُجومُ السَّماءِ لِأَهلِ الأَرضِ . (2)
7 / 6بَرَکَهُ المُؤمِنِ فِی الکَونِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : ... لَو لَم یَکُن مِن خَلقی فِی الأَرضِ فیما بَینَ المَشرِقِ وَالمَغرِبِ إلّا مُؤمِنٌ واحِدٌ مَعَ إمامٍ عادِلٍ لَاستَغنَیتُ بِهِما عَن جَمیعِ ما خَلَقتُ فی أرضی ولَقامَت سَبعُ سَماواتٍ وأرَضینَ بِهِما ، وجَعَلتُ لَهُما مِن إیمانِهِما اُنسا لا یَحتاجانِ إلی اُنسِ سِواهُما . (3)
.
1- .تاریخ بغداد : ج 5 ص 194 الرقم 2658 و ج 12 ص 111 الرقم 6550 ، المعجم الکبیر : ج 22 ص 259 ح 668 وفیه «النار» بدل «جهنم» ، حلیه الأولیاء : ج 9 ص 329 الرقم 463 کلّها عن یعلی بن منبّه ، کنز العمّال: 14 ص 385 ح 39029؛ مجمع البیان : ج 6 ص 812 ، بحار الأنوار: ج 8 ص 249 .
2- .الکافی : ج 2 ص 170 ح 5 عن إبراهیم بن عمر الیمانی ، المؤمن : ص 29 ح 54 ، الاختصاص : ص 28 ، بحارالأنوار: ج 67 ص 64 ح 11 .
3- .مشکاه الأنوار : ص 494 ح 1648 ، عدّه الداعی : ص 182 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام ، الکافی : ج 2 ص 350 ح 1 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 208کلاهما عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام وفیها «بعبادتهما» بدل «بهما» الاولی ، بحار الأنوار: 67 ص 149 ح 9 .
ص: 307
7 / 5 نور مؤمن
7 / 6 برکت مؤمن در عالم هستی
7 / 5نور مؤمنپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در روز قیامت ، دوزخ به مؤمن می گوید : «عبور کن ای مؤمن که نور تو شعله ام را خاموش کرد» .
امام صادق علیه السلام :نور مؤمن ، همان گونه برای اهل آسمان می درخشد که ستارگان آسمان ، برای اهل زمین می درخشند .
7 / 6برکت مؤمن در عالم هستیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی می فرماید: «... اگر در روی زمین ، از خاور تا باختر آن ، آفریده ای نداشتم بجز یک مؤمن با یک پیشوای دادگر ، وجود همان دو ، بس بود و نیازی به هیچ یک از دیگر آفریدگانم در زمین نبود و به واسطه [برکت وجود] آن دو ، هفت آسمان و زمین برپا می شد ، و از ایمان آن دو ، برایشان همدمی قرار می دادم که به همدمی غیر از خود ، نیاز نمی داشتند» .
.
ص: 308
عنه صلی الله علیه و آله :قالَ اللّهُ تَبارَکَ وتَعالی : لَو لَم یَکُن فِی الأَرضِ إلّا مُؤمِنٌ واحِدٌ لَاستَغنَیتُ بِهِ عَن جَمیعِ خَلقی ولَجَعَلتُ لَهُ مِن إیمانِهِ اُنساً لا یَحتاجُ إلی أحَدٍ . (1)
7 / 7بَرَکَهُ المُؤمِنِ فِی المُجتَمَعِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ عز و جل إذا رَأی أهلَ قَریَهٍ قَد أسرَفوا فِی المَعاصی وفیها ثَلاثَ نَفَرٍ مِنَ المُؤمِنینَ ناداهُم جَلَّ جَلالُهُ وتَقَدَّسَت أسماؤُهُ : یا أهلَ مَعصِیَتی لَولا فیکُم مِنَ المُؤمِنینَ المُتَحابّینَ بِجَلالی ، العامِرینَ بِصَلاتِهِم أرضی ومَساجِدی ، وَالمُستَغفِرینَ بِالأَسحارِ خَوفا مِنّی لَأَنزَلتُ بِکُم عَذابی ثُمَّ لا اُبالی . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ اللّهَ لَیَدفَعُ بِالمُؤمِنِ الصّالِحِ عَن مِئَهِ أهلِ بَیتٍ مِن جیرانِهِ البَلاءَ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :لَولا بَقِیَّهٌ مِنَ المُسلِمینَ فیکُم لَهَلَکتُم . (4)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 245 ح 2 عن معلّی بن خنیس عن الإمام الصادق علیه السلام و ص 246 ح 6 ، مصادقه الإخوان : ص 180 ح 1 کلاهما عن منصور الصیقل عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، المحاسن : ج 1 ص 260 ح 496 عن أبی حمزه الثمانی عن الإمام الصادق علیه السلام ، المؤمن :ص 36 ح 80 عن الإمام الباقر علیه السلام وفیهما «لاکتفیت» بدل «لاستغنیت» ، بحارالأنوار: ج 67 ص 148 ح 5 .
2- .علل الشرائع ، ص 246 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 267 ح 289 کلاهما عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مشکاه الأنوار : ص222 ح 616 ، بحار الأنوار : ج 83 ص 383 ح 57 .
3- .تفسیر الطبری : ج 2 الجزء 2 ص 633 ، المعجم الأوسط: ج 4 ص 239 ح 4080 ، تفسیر ابن کثیر : ج 1 ص 447 وفیهما «بالمسلم» بدل «بالمؤمن» ،تفسیر القرطبی : ج 3 ص 261 وفیه «أهل بیته وجیرانه» بدل «أهل بیت من جیرانه» وکلّها عن ابن عمر ، کنز العمّال : ج 9 ص 5 ح 24654 .
4- .تفسیر الطبری : ج 2 الجزء 2 ص 633 عن أبی مسلم ؛ الغارات : ج 2 ص 482 عن أبی مسلم و فیه «لولا بقیّه المسلمین لهلکتم» ، بحار الأنوار : ج 34 ص 56 ح 910 .
ص: 309
7 / 7 برکت وجود مؤمن در جامعه
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی فرموده است : «اگر در روی زمین ، تنها یک مؤمن هم وجود می داشت ، نیازی به دیگر آفریدگانم نبود ، و برای او از ایمانش همدمی می آفریدم که به کسی دیگر نیاز نداشته باشد» .
7 / 7برکت وجود مؤمن در جامعهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند تبارک و تعالی هر گاه اهل شهری را ببیند که در گناهان زیاده روی کرده اند ، اگر [ حتّی] سه نفر مؤمن نیز در میان آنان باشد ، او که شکوهش گرامی است و نام هایش مقدّس اند آنان را ندا می دهد که : «ای نافرمانان من ! اگر در میان شما مؤمنانی نبودند که به خاطر عظمت من ، با یکدیگر دوستی می ورزند و با نماز خود ، زمین مرا و مسجدهای مرا آباد می کنند و از بیم من ، در سحرگاهان ، آمرزش می طلبند ، بی گمان ، عذابم را بر شما فرو می فرستادم و باکی نداشتم» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خداوند به برکت وجود مؤمن صالح ، بلا را از صد خانواده همسایه او دور می کند .
امام علی علیه السلام :اگر باقی مانده ای از مسلمانان[ راستین] در میان شما نبود ، قطعا شما نابود می شدید .
.
ص: 310
عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ لَیَدفَعُ عَنِ القَریَهِ بِسَبعَهِ مُؤمِنینَ یَکونونَ فیها . (1)
الإمام الباقر علیه السلام :لا یُصیبُ قَریَهً عَذابٌ وفیها سَبعَهٌ مِنَ المُؤمِنینَ . (2)
عنه علیه السلام :إنَّ اللّهَ لَیَدفَعُ بِالمُؤمِنِ الواحِدِ عَنِ القَریَهِ الفَناءَ . (3)
7 / 8صِفه فَضائِلُ المُؤمِنِالإمام الباقر علیه السلام لِمالِکٍ الجُهَنِیِّ :یا مالِکُ أنتُم شیعَتُنا (أ)لا تَری (4) أنَّکَ تُفرِطُ فی أمرِنا ، إنَّهُ لا یُقدَرُ عَلی صِفَهِ اللّهِ، فَکَما لا یُقدَرُ عَلی صِفَهِ اللّهِ کَذلِکَ لا یُقدَرُ عَلی صِفَتِنا ، وکَما لا یُقدَرُ عَلی صِفَتِنا کَذلِکَ لا یُقدَرُ عَلی صِفَهِ المُؤمِنِ ، إنَّ المُؤمِنَ لَیَلقَی المُؤمِنَ فَیُصافِحُهُ ، فَلا یَزالُ اللّهُ یَنظُرُ إلَیهِما وَالذُّنوبُ تَتَحاتُّ عَن وُجوهِهِما کَما یَتَحاتُّ الوَرَقُ مِنَ الشَّجَرِ ، حَتّی یَفتَرِقا ، فَکَیفَ یُقدَرُ عَلی صِفَهِ مَن هُوَ کَذلِکَ. (5)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ اللّهَ عز و جل لا یَقدِرُ أحَدٌ قَدرَهُ ، وکَذلِکَ لا یَقدِرُ قدرَ نَبیِّهِ ، وکَذلِکَ لا یَقدِرُ قَدرَ المُؤمِنِ ... . (6)
راجع : هذه الموسوعه : ج 2 ص 6 (الإخاء) و ص 486 (الإیذاء) .
.
1- .الدّر المنثور : ج 1 ص 765 نقلاً عن الخلال فی کتاب کرامات الأولیاء .
2- .الکافی : ج 2 ص 247 ح 2 عن أبی حمزه ، بحارالأنوار : ج 67 ص 143 ح 2 .
3- .الکافی : ج 2 ص 247 ح 1 عن أبی حمزه ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 203 وفیه « العناءِ» بدل «الفناءِ» ، بحارالأنوار : ج 67 ص 143 ح 1 .
4- .فی کتابی المؤمن و فضائل الشیعه : «لا تظنّ» بدل «أ لا تری» ، وهو الأصحّ .
5- .الکافی : ج 2 ص 180 ح 6 ، المؤمن : ص 30 ح 56 وبزیاده «دخلت علی أبی جعفر علیه السلام وقد حدّثت نفسی بأشیاء فقال لی» فی أوّله وکلاهما عن مالک الجهنی ، فضائل الشیعه : ص 74 ح 37 ، المحاسن : ج 1 ص 238 ح 436 کلاهما عن مالک بن الجهنی عن الإمام الصادق علیه السلام وکلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 65 ح 13 .
6- .الکافی : ج 2 ص 183 ح 20 ، ثواب الأعمال : ص 223 ح 1 نحوه ، مصادقه الإخوان : ص 165 ح 1 کلّها عن إسحاق بن عمّار ، جامع الأخبار : ص324 ح 914 ، بحارالأنوار: ج 76 ص 33 ح 30 .
ص: 311
7 / 8 توصیف فضایل مؤمن
امام علی علیه السلام :خداوند به برکت وجود هفت مؤمن در یک شهر، بلا را از آن شهر دور می گرداند .
امام باقر علیه السلام :به شهری که در آن هفت مؤمن وجود داشته باشد ، عذاب نمی رسد .
امام باقر علیه السلام :خداوند به سبب [ حتّی] یک مؤمن ، شهری را از نابودی نجات می بخشد .
7 / 8فضایل مؤمنامام باقر علیه السلام به مالک جُهَنی :ای مالک ! گمان مبر که شما شیعیان ما ، در باره ما زیاده روی می کنید . خداوند را نمی توان وصف کرد و همچنان که خداوند را نمی توان وصف کرد ، ما را نیز نمی توان وصف کرد و همچنان که ما را نمی توان وصف کرد ، مؤمن را نیز نمی توان وصف کرد . مؤمن به مؤمن دیگری می رسد و با او دست می دهد و تا زمانی که از یکدیگر جدا شوند ، خداوند همچنان به آن دو ، نظر می کند و آن گونه که برگ از درخت می ریزد ، گناهان از رخسارشان فرو می ریزد . پس چگونه وصف توان کرد کسی را که این گونه است ؟!
امام صادق علیه السلام :هیچ کس ، مقام خداوند عز و جل را [چنان که باید،] نمی شناسد ، مقام پیامبرش را هم [چنان که باید] نمی شناسد ، و مقام مؤمن را هم نمی شناسد ... .
ر . ک : همین دانش نامه : ج 2 ص 7 (برادری) و ص 487 (آزاررسانی) .
.
ص: 312
7 / 9أفضَلُ المُؤمِنینَأ أحسَنُهُم خُلُقارسول اللّه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ النّاسِ إیمانا أحسَنُهُم خُلُقا. (1)
عنه صلی الله علیه و آله وقَد سَأَلَهُ عَمرُو بنُ عَبَسَهَ : أیُّ الإِیمانِ أفضَلُ ؟ قالَ :خُلُقٌ حَسَنٌ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :أکمَلُ المُؤمِنینَ إیمانا أحسَنُهُم خُلُقا. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ مِن أکمَلِ المُؤمِنینَ إیمانا أحسَنُهُم خُلُقا وألطَفُهُم بِأَهلِهِ. (4)
معانی الأخبار عن أبی ذر عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، قال :قُلتُ : أیُّ المُؤمِنینَ أکمَلُ إیمانا ؟ قالَ : أحسَنُهُم خُلُقا ، قُلتُ : وأیُّ المُؤمِنینَ أفضَلُ ؟ قالَ : مَن سَلِمَ المُسلِمونَ مِن لِسانِهِ ویَدِهِ. (5)
.
1- .معانی الأخبار : ص 196 ح 1 عن أبی حمزه الثمالی عن الإمام الصادق علیه السلام ، الأمالی للصدوق : ص 73 ح 41 عن یونس بن ظبیان عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، مشکاه الانوار : ص 369 ح 1215 ، بحار الأنوار : ج 71 ص 383 ح 20 ؛ سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1423 ح 4259 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 583 ح 8623 کلاهما عن ابن عمر نحوه ، کنز العمّال : ج 1 ص 144 ح 703 .
2- .مسند ابن حنبل : ج 7 ص 112 ح 19452 ، المنتخب من مسند عبد بن حمید : ص 124 ح 300 ، مکارم الأخلاق لابن أبی الدنیا : ص 52 ح 59 کلّها عن عمرو بن عبسه ، کنز العمّال : ج 1 ص 38 ح 75 نقلاً عن المعجم الکبیر نحوه .
3- .سنن أبی داود : ج 4 ص 220 ح 4682 ، سنن الدارمی : ج 2 ص 779 ح 2689 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 620 ح 10819 کلّها عن ابی هریره ، کنز العمّال : ج 3 ص 2 ح 5130 ؛ الکافی : ج 2 ص 99 ح 1 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الباقر علیه السلام ، الأمالی للطوسی : ص 140 ح 227 عن محمّد بن علیّ بن عبد اللّه بن جعفر بن ابی طالب عن الإمام الصادق عن ابیه عن جدّه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 71 ص 373 ح1 .
4- .سنن الترمذی : ج 5 ص 9 ح 2612 ، مسند ابن حنبل : ج 9 ص 301 ح 24259 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 119 ح 173 کلّها عن عائشه ،کنز العمّال : ج 3 ص 6 ح 5155 ؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 38 ح 109 عن داود بن سلیمان الفراء عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه«أحسن الناس» بدل «ان من أکمل المؤمنین» بزیاده «وانا الطفکم بأهلی» فی آخره ، بحار الأنوار : ج 71 ص 387 ح 34 .
5- .معانی الأخبار : ص 333 ح 1 ، مکارم الاخلاق : ج 2 ص 382 ح 2661 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 70 ح 1 ؛ صحیح ابن حبان : ج 2 ص 76 ح 361 وفیه«أسلم» بدل «أفضل» و «الناس» بدل «المسلمون» ، المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 725 ح 6628 ، المعجم الکبیر : ج 17 ص 49 ح 105کلاهما عن عبد اللّه بن عبید بن عمیر عن أبیه عن جدّه نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 861 ح 43427 .
ص: 313
7 / 9 برترینِ مؤمنان
الف - نیک خوترینِ آنان
7 / 9 برترینِ مؤمنانالف نیک خوترینِ آنان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برترینِ مردم از نظر ایمان ، کسی است که نیک خوتر است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در پاسخ عمرو بن عبسه که پرسید : کدام ایمان ، برتر است ؟ :خوی نیک .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :کامل ترینِ مؤمنان در ایمان ، خوش خوترینِ آنان است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از کامل ترینِ مؤمنان در ایمان ، کسی است که نیک خوتر باشد و با خانواده اش مهربان تر باشد .
معانی الأخبار به نقل از ابو ذر :به پیامبر خدا گفتم : کدام یک از مؤمنان ، ایمانش کامل تر است ؟ فرمود : «آن کس که نیک خوتر است» . گفتم : و کدام یک از مؤمنان ، برتر است ؟ فرمود : «آن کس که مسلمانان ، از دست و زبان او آسوده باشند» .
.
ص: 314
ب الَّذینَ یُؤمِنونَ بِالنَّبِیِّ ولَم یَرَوهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :یا عَلِیُّ أعجَبُ النّاسِ إیمانا وأعظَمُهُم یَقینا قَومٌ یَکونونَ فی آخِرِ الزَّمانِ لَم یَلحَقُوا النَّبِیَّ وحُجِبَ عَنهُمُ الحُجَّهُ فَآمَنوا بِسَوادٍ عَلی بَیاضٍ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :طوبی لِمَن رَآنی وآمَنَ بی ، طوبی ثُمَّ طوبی یَقولُها سَبعا لِمَن لَم یَرَنی وآمَن بی. (2)
مسند ابن حنبل عن أبی سعید الخدری عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله ، قال :إنَّ رَجُلاً قالَ لَهُ : یا رَسولَ اللّهِ طوبی لِمَن رَآکَ وآمَنَ بِکَ! قالَ : طوبی لِمَن رَآنی وآمَنَ بی ، ثُمَّ طوبی ، ثُمَّ طوبی ، ثُمَّ طوبی لِمَن آمَنَ بی ولَم یَرَنی. (3)
.
1- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 366 ح 5762 عن أنس بن محمّد عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، کمال الدین :ص 288 ح 8 عن حماد بن عمرو عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله وفیه «وحجبتهم» بدل «وحجب عنهم» ، بحار الأنوار : ج 77 ص 56 ح 3 .
2- .الخصال : ص 342 ح 6 عن أبی امامه ، بحار الأنوار : ج 22 ص 305 ح 1 ؛ مسند ابن حنبل : ج 4 ص 310 ح 12579 عن أنس ، صحیح ابن حبان : ج 16ص 216 ح 7233 ، المعجم الکبیر : ج 8 ص 260 ح 8009 ، التاریخ الکبیر : ج 2 ص 27 الرقم 1576 کلها عن أبی امامه نحوه ، کنز العمّال : ج 1 ص67 ح 250 .
3- .مسند ابن حنبل : ج 4 ص 141 ح 11673 ، صحیح ابن حبان : ج 16ص 213 ح 7230 ، موارد الظمآن : ص 573 ح 2302 ولیس فیهما «ثم طوبی» الثالثه ، مسند أبی یعلی : ج 2 ص 129 ح 1369 ، تاریخ بغداد : ج 4 ص 91 الرقم 1733 ، کنز العمّال : ج 1 ص 67 ح 249 .
ص: 315
ب - آنان که پیامبرصلی الله علیه وآله را ندیده ، به او ایمان آورند
ب آنان که پیامبر صلی الله علیه و آله را ندیده ، به او ایمان آورندپیامبر خدا صلی الله علیه و آله خطاب به امام علی علیه السلام :ای علی ! ایمان آن مردمی شگفت آورتر و یقینشان باعظمت تر است که در آخرْ زمان خواهند بود . پیامبر را ندیده اند و حجّت هم از آنان در پرده[ی غیبت] است و با این حال ، به سیاهی ای که بر روی سفیدی است [یعنی قرآن] ، ایمان می آورند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :خوشا آن که مرا دید و به من ایمان آورد ! خوشا ، خوشا هفت مرتبه این کلمه را فرمود آن که مرا ندید و به من ایمان آورد !
مسند ابن حنبل به نقل از ابو سعید خُدری :مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! خوشا به حال آن که تو را دید و به تو ایمان آورد! پیامبر خدا فرمود : «خوشا به حال کسی که مرا دید و به من ایمان آورد ! امّا خوشا و خوشا و خوشا به حال آن کس که مرا ندیده و به من ایمان آورده است!» .
.
ص: 316
مسند ابن حنبل عن أبی جمعه :تَغَدَّینا مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ومَعَنا أبو عُبَیدَهَ بنُ الجَرّاحِ . قالَ : فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ هَل أحَدٌ خَیرٌ مِنّا ؟! أسلَمنا مَعَکَ ، وجاهَدنا مَعَکَ ، قالَ : نَعَم ، قَومٌ یَکونونَ مِن بَعدِکُم یُؤمِنونَ بی ولَم یَرَونی. (1)
مسند ابن حنبل عن أنس عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :وَدِدتُ أنّی لَقیتُ إخوانی . قالَ : فَقالَ أصحابُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : أوَ لَیسَ نَحنُ إخوانُکَ؟! قالَ : أنتُم أصحابی ، ولکِن إخوانِی الَّذینَ آمَنوا بی ولَم یَرَونی. (2)
مسند أبی یعلی عن عمر :کُنتُ مَعَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله جالِسا فَقالَ : أنبِئونی بِأَفضَلِ أهلِ الإِیمانِ إیمانا ، قالوا : یا رَسولَ اللّهِ المَلائِکَهُ ، قالَ : هُم کَذلِکَ ویَحِقُّ لَهُم ذلِکَ ، وما یَمنَعُهُم وقَد أنزَلَهُمُ اللّهُ المَنزِلَهَ الَّتی أنزَلَهُم بِها! بَل غَیرُهُم . قالوا : یا رَسولَ اللّهِ الأَنبِیاءُ الَّذینَ أکرَمَهُمُ اللّهُ بِرِسالَتِهِ وَالنُّبُوَّهِ ، قالَ : هُم کَذلِکَ ویَحِقُّ لَهُم ، وما یَمنَعُهُم وقَد أنزَلَهُمُ اللّهُ المَنزِلَهَ الَّتی أنزَلَهُم بِها! قالوا : یا رَسولَ اللّهِ الشُّهَداءُ الَّذینَ استُشهِدوا مَعَ الأَنبِیاءِ ، قالَ : هُم کَذلِکَ ، ویَحِقُّ لَهُم ، وما یَمنَعُهُم وقَد أکرَمَهُمُ اللّهُ بِالشَّهادَهِ مَعَ الأَنبِیاءِ! بَل غَیرُهُم . قالوا : فَمَن یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : أقوامٌ فی أصلابِ الرِّجالِ ، یَأتونَ مِن بَعدی ، یُؤمِنونَ بی ولَم یَرَونی ، ویُصَدِّقونَ بی ولَم یَرَونی ، یَجِدونَ الوَرَقَ المُعَلَّقَ فَیَعمَلونَ بِما فیهِ ، فَهؤُلاءِ أفضَلُ أهلِ الإِیمانِ إیمانا. (3)
.
1- .مسند ابن حنبل : ج 6 ص 42 ح 16973 ، سنن الدارمی : ج 2 ص 764 ح 2642 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 95 ح 6992 ، مسند أبی یعلی :ج 2 ص 222 ح 1556 ، کنز العمّال : ج 14 ص 46 ح 37895 ؛ الامالی للطوسی : ص 391 ح 858 نحوه ، بحار الأنوار : ج 22 ص 307 ح 7 .
2- .مسند ابن حنبل : ج 4 ص 310 ح 12580 ، المعجم الاوسط : ج 5 ص 341 ح 5494 ، مسند أبی یعلی : ج 3 ص 365 ح 3377 کلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 12 ص 184 ح 34583 ؛ بصائر الدرجات : ص 84 ح 4 عن أبی بصیر عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 52 ص 123 ح8 وراجع : الامالی للمفید : ص 63 ح 9 .
3- .مسند أبی یعلی : ج 1 ص 109 ح 155 ، المعجم الکبیر : ج 12 ص 68 ح 12560 عن ابن عباس ، تفسیر ابن کثیر : ج 1 ص 64 عن عمرو بن شعیب عن أبیه عن جده وج2 ص 71 وکلّها نحوه ، کنز العمّال : ج 14 ص 41 ح 37880 ؛ مجمع البیان : ج 4 ص 750 نحوه .
ص: 317
مسند ابن حنبل به نقل از ابو جمعه :با پیامبر خدا چاشت تناول کردیم . ابو عبیده جرّاح نیز با ما بود . او گفت : ای پیامبر خدا ! آیا کسی هست که بهتر از ما باشد که همراه تو اسلام آوردیم و همراه تو جهاد کردیم؟! پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «آری ، مردمانی که بعد از شما می آیند و با آن که مرا ندیده اند ، به من ایمان می آورند» .
مسند ابن حنبل به نقل از اَنَس :پیامبر خدا فرمود : «دوست داشتم برادرانم را می دیدم» . یاران پیامبر صلی الله علیه و آله گفتند : مگر ما برادران شما نیستیم؟! فرمود : «شما یاران من هستید . برادران من ، کسانی هستند که مرا ندیده ، به من ایمان می آورند» .
مسند أبی یعلی به نقل از عمر :با پیامبر خدا نشسته بودم که فرمود : «به من بگویید که ایمان کدام مؤمنان ، برتر است ؟» . یاران گفتند : فرشتگان ، ای پیامبر خدا ! فرمود : «آنها چنین اند (مؤمن اند) و باید هم چنین باشند . با آن منزلتی که خداوند بدیشان داده است ، چرا نباید این گونه باشند؟ نه ، مقصودم غیر از آنهاست» . گفتند : پیامبران ای پیامبر خدا که خداوند ، آنان را به رسالت خویش و پیامبری ، گرامی داشته است . فرمود : «آنها نیز چنین اند و باید هم چنین باشند . با آن منزلتی که خداوند بدیشان داده است ، چرا نباید این گونه باشند؟!» . گفتند : ای پیامبر خدا ! شهیدانی که در رکاب پیامبران ، به شهادت رسیده اند . فرمود : «آنها نیز چنین اند و باید هم چنین باشند . چرا چنین نباشند ، در حالی که خداوند ، آنان را به شهادت در رکاب پیامبران ، گرامی داشته است!؟ نه ، مقصودم کسان دیگری است» . گفتند : پس چه کسی ، ای پیامبر خدا؟ فرمود : «اقوامی که [ اینک] در صلب مردان اند و پس از من می آیند و به من ایمان می آورند و تصدیقم می کنند، با این که مرا ندیده اند . کاغذی آویخته می بینند و به آنچه در آن است ، عمل می کنند . پس ایمان اینان ، برترین ایمان است» .
.
ص: 318
ج أجمَعُهُم لِهذِهِ الخِصالِالإمام الصادق علیه السلام :أتی رَجُلٌ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا رَسولَ اللّهِ أیُّ النّاسِ أفضَلُهُم إیمانا ؟ قالَ : أبسَطُهُم کَفّا. (1)
تاریخ بغداد عن عبد اللّه بن عمرو :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِمَن عِندَهُ : أیُّ المُؤمِنینَ أفضَلُ ؟ قالَ بَعضُهُم : المُؤمِنُ الغَنِیُّ الَّذی یُعطی فَیَتَصَدَّقُ ، فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : لَیسَ کَذلِکَ ، ولکِن أفضَلُ المُؤمِنینَ إیماناً الَّذی إذا سُئِلَ أعطی ، وإذا لَم یُعطَ استَغنی. (2)
مسند الشامیین عن عبد اللّه بن عمرو :قیلَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله : أیُّ النّاسِ أفضَلُ؟ قالَ : مُؤمِنٌ مَخمومُ القَلبِ صَدوقُ اللِّسانِ ، قیلَ لَهُ : ومَا المَخمومُ القَلبِ ؟ قالَ : التَّقِیُّ للّهِِ النَّقِیُّ لا إثمَ فیهِ ولا بَغیَ ولا غِلَّ ولا حَسَدَ ، قالوا : فَمَن یَلیهِ یا رَسولَ اللّهِ ؟ قالَ : الَّذی نَسِیَ الدُّنیا ویُحِبُّ الآخِرَهَ ، ... قالوا : فَمَن یَلیهِ ؟ قالَ : مُؤمِنٌ فی خُلُقٍ حَسَنٍ. (3)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أفضَلُ المُؤمِنینَ رَجُلٌ سَمحُ البَیعِ ، سَمحُ الشِّراءِ ، سَمحُ القَضاءِ ، سَمحُ الاِقتِضاءِ. (4)
الإمام علیّ علیه السلام :أفضَلُ المُؤمِنینَ إیمانا مَن کانَ للّهِِ أخذُهُ وعَطاهُ وسَخَطُهُ ورِضاهُ. (5)
.
1- .الکافی : ج 4 ص 40 ح 7 عن أبی عبد الرحمن ، مشکاه الانوار : ص 85 ح 168 .
2- .تاریخ بغداد : ج 1 ص 311 الرقم 191 ، کنز العمّال : ج 1 ص 144 ح 704 .
3- .مسند الشامیین : ج 2 ص 218 ح 1218 ، حلیه الأولیاء : ج 1 ص 183 الرقم 32 ، تاریخ دمشق : ج 59 ص 452 ح 12391 وفیهما «یشنأ» بدل «نسی» ، کنز العمّال : ج 1 ص 157 ح 783 نقلاً عن الحکیم والخرائطی فی مکارم الاخلاق عن ابن عمر .
4- .المعجم الاوسط : ج 7 ص 297 ح 7544 عن أبی سعید الخدری ، کنز العمّال : ج 1 ص 144 ح 705 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 456 ح 3278 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 123 ح 2811 .
ص: 319
ج - دارنده بیشترینِ این خصلت ها
ج دارنده بیشترینِ این خصلت هاامام صادق علیه السلام :مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و گفت : ای پیامبر خدا ! کدام یک از مردم ، ایمانش برتر است ؟ فرمود : «آن که گشاده دست تر است» .
تاریخ بغداد به نقل از عبد اللّه بن عمرو :پیامبر خدا به کسانی که نزد ایشان بودند ، فرمود : «کدام مؤمن ، برتر است ؟». یکی از آنان گفت : مؤمن توانگری که عطا کند و صدقه دهد . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «چنین نیست ؛ بلکه آن مؤمنی ایمانش برتر است که هر گاه از او درخواست شود، عطا کند و هر گاه به او عطا نشود ، بی نیازی جوید» .
مسند الشامیّین به نقل از عبد اللّه بن عمرو :از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال شد : برترینِ مردم کیست؟ فرمود : «مؤمنِ رُفته دلِ راستْ زبان» . گفته شد : رُفته دل چیست؟ فرمود : «[ دلِ] خداترسِ پاکیزه پاک از گناه و ستم و حسد و کینه» . پرسیدند : پس از او ، چه کسی ، ای پیامبر خدا؟ فرمود : «کسی که دنیا را فراموش کند و آخرت را دوست بدارد ...» . پرسیدند : سپس چه کسی؟ فرمود : «مؤمنِ نیک خوی» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برترینِ مؤمنان ، مردی است که در خرید و فروش و دادن قرض و پس گرفتن قرض، جوان مرد باشد .
امام علی علیه السلام :آن مؤمنی ایمانش برتر است که ستاندن و دادن و خشم و خشنودی اش ، برای خدا باشد .
.
ص: 320
عنه علیه السلام :اِعلَم أنَّ أفضَلَ المُؤمِنینَ أفضَلُهُم تَقدِمَهً مِن نَفسِهِ وأهلِهِ ومالِهِ . فَإِنَّکَ ما تُقَدِّم مِن خَیرٍ یَبقَ لَکَ ذُخرُهُ ، وما تُؤَخِّرهُ یَکُن لِغَیرِکَ خَیرُهُ. (1)
7 / 10قِلَّهُ المُؤمِنینَالکتاب«اعْمَلُواْ ءَالَ دَاوُدَ شُکْرًا وَ قَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ» . 2
«فَلَوْلَا کَانَ مِنَ الْقُرُونِ مِن قَبْلِکُمْ أُوْلُواْ بَقِیَّهٍ یَنْهَوْنَ عَنِ الْفَسَادِ فِی الْأَرْضِ إِلَّا قَلِیلاً مِّمَّنْ أَنجَیْنَا مِنْهُمْ وَ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُواْ مَا أُتْرِفُواْ فِیهِ وَ کَانُواْ مُجْرِمِینَ» . (2)
«قَالَ أَرَءَیْتَکَ هَذَا الَّذِی کَرَّمْتَ عَلَیَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَامَهِ لَأَحْتَنِکَنَّ ذُرِّیَّتَهُ إِلَّا قَلِیلاً» . (3)
«حَتَّی إِذَا جَاءَ أَمْرُنَا وَ فَارَ التَّنُّورُ قُلْنَا احْمِلْ فِیهَا مِن کُلٍّ زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ وَ أَهْلَکَ إِلَّا مَن سَبَقَ عَلَیْهِ الْقَوْلُ وَ مَنْ ءَامَنَ وَ مَا ءَامَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ» . (4)
راجع : البقره : 83 و 88 و 246 ، النساء : 46 و 155 ، المائده : 13 ، الشعراء : 54 ، الفتح : 15 .
الحدیثالإمام الصادق علیه السلام :کانَ الَّذینَ آمَنوا بِهِ [ أی بِنوحٍ ] مِن جَمیعِ الدُّنیا ثَمانینَ رَجُلاً . (5)
.
1- .نهج البلاغه : الکتاب 69 ، بحار الأنوار : ج 33 ص 508 ح 707 .
2- .هود : 116 .
3- .الإسراء : 62 .
4- .هود : 40 .
5- .تفسیر القمّی : ج 1 ص 327 ، مجمع البیان : ج 5 ص 242 کلاهما عن أبی بصیر ، بحارالأنوار : ج 11 ص 312 ح 6 .
ص: 321
7 / 10 اندک بودن مؤمنان
امام علی علیه السلام :بدان که برترینِ مؤمنان ، کسی است که از خودش و خانواده اش و اموالش [در راه خدا] بیشتر پیش بفرستد ؛ زیرا هر خوبی ای که پیش فرستی ، برایت اندوخته می شود و آنچه بر جای بگذاری ، خیر [و نفع] آن برای غیر تو خواهد بود .
7 / 10اندک بودن مؤمنانقرآن«ای خاندان داوود! [ مرا] سپاس بگزارید. و از بندگان من ، اندکی سپاس گزارند» . (1)
«پس چرا از نسل های پیش از شما ، خردمندانی نبودند که [ مردم را ] از فساد در زمین ، باز دارند، جز اندکْ کسانی از میان آنان که نجاتشان دادیم ؟ و کسانی که ستم کردند ، به دنبال ناز و نعمتی رفتند که در آن به سر می بردند، و آنان بزهکار بودند» .
«[ شیطان] گفت: به من بگو: این کسی را که بر من برتری دادی [ ، برای چه بود]؟ اگر تا روز قیامت مهلتم دهی ، قطعاً فرزندانش را ، جز اندکی [ از آنها] را ریشه کن خواهم کرد» .
«تا آن گاه که فرمان ما در رسید و تنور فوران کرد، فرمودیم: «در آن [ کشتی ]یک جفت از هر [ حیوان] نر و ماده ای را ، نیز کسانت را مگر کسی که قبلاً در باره او سخن رفته است و کسانی را که ایمان آورده اند، حمل کن» و با او جز [ عدّه ]اندکی، ایمان نیاورده بودند» .
ر . ک : بقره : آیه 83 و 88 و 246 ، نساء : آیه 46 و 155 ، مائده : آیه 13 ، شعرا : آیه 54 ، فتح : آیه 15 .
حدیثامام صادق علیه السلام :همه کسانی که از سراسر دنیا به او (نوح علیه السلام ) ایمان آوردند ، هشتاد مرد بودند .
.
1- .در مجمع البیان آمده است : ابن عبّاس می گوید: «مراد از آن، مؤمن یکتاپرست است» . این ، نشان می دهد که مؤمن سپاس گزار، در هر عصری اندک است .
ص: 322
الإمام علیّ علیه السلام فیما یوصی بِالزُّهدِ وَالتَّقوی :فَما أقَلَّ مَن قَبِلَها ، وحَمَلَها حَقَّ حَملِها! اُولئِکَ الأَقَلّونَ عَدَدا ، وهُم أهلُ صِفَهِ اللّهِ سُبحانَهُ ، إذ یَقولُ : « وَ قَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ » . (1)
عنه علیه السلام :حَقٌّ وباطِلٌ ، ولِکُلٍّ أهلٌ ، فَلَئِن أمِرَ الباطِلُ لَقَدیما فَعَلَ ، ولَئِن قَلَّ الحَقُّ فَلَرُبَّما ولَعَلَّ، ولَقَلَّما أدبَرَ شَیءٌ فَأَقبَلَ!. (2)
عنه علیه السلام یَعِظُ بِسُلوکِ الطَّریقِ الواضِحِ :أیُّهَا النّاسُ! لا تَستَوحِشوا فی طَریقِ الهُدی لِقِلَّهِ أهلِهِ ، فَإِنَّ النّاسَ قَدِ اجتَمَعوا عَلی مائِدَهٍ شِبَعُها قَصیرٌ وجوعُها طَویلٌ ... . أیُّهَا النّاسُ مَن سَلَکَ الطَّریقَ الواضِحَ وَرَدَ الماءَ ، ومَن خالَفَ وَقَعَ فِی التّیهِ. (3)
عنه علیه السلام مِن خُطبَهٍ لَهُ وفیها یَصِفُ زَمانَهُ بِالجَورِ ویُقَسِّمُ النّاسَ فیهِ خَمسَهَ أصنافٍ :وبَقِیَ رِجالٌ غَضَّ أبصارَهُم ذِکرُ المَرجِعِ . وأراقَ دُموعَهُم خَوفُ المَحشَرِ ، فَهُم بَینَ شَریدٍ نادٍّ (4) ، وخائِفٍ مَقموعٍ (5) ، وساکِتٍ مَکعومٍ (6) ، وداعٍ مُخلِصٍ ، وثَکلانَ موجَعٍ ، قَد أخمَلَتهُمُ التَّقِیَّهُ ، وشَمِلَتهُمُ الذِّلَّهَ ، فَهُم فی بَحرٍ اُجاجٍ (7) ، أفواهُهُم ضامِزَهٌ (8) ، وقُلوبُهُم قَرِحَهٌ ، قَد وَعَظوا حَتّی مَلّوا ، وقُهِروا حَتّی ذَلّوا ، وقُتِلوا حَتّی قَلّوا . (9)
.
1- .نهج البلاغه : الخطبه 191 .
2- .الکافی : ج 8 ص 68 ح 23 عن علیّ بن رئاب ویعقوب السرّاج عن الإمام الصادق علیه السلام ، نهج البلاغه : الخطبه 16 ، الإرشاد : ج 1 ص 240 ، بحار الأنوار :ج 29 ص 585 ح 17 ؛ کنز العمّال : ج 5 ص 749 ح 14282 نقلاً عن اللالکائی عن محمّد بن الحنفیّه .
3- .نهج البلاغه : الخطبه 201 ، الغارات : ج 2 ص 584 عن فرات بن أحنف ولیس فیه ذیله ، المسترشد : ص 407 ح 138 ولیس فیه ذیله من «أیّها الناس»بحارالأنوار : ج 67 ص 158 ح 1 .
4- .النادّ : المتفرّد الهارب من الجماعه إلی الوحده (هامش النهج لصبحی الصالح : ص 576) .
5- .المقموع : المقهور (لسان العرب : ج 11 ص 314) .
6- .المکعوم : من « کَعَمَ البعیر» شدَّ فاه لئلّا یأکل أو یعضّ (هامش النهج لصبحی الصالح : 577) .
7- .الاُجاج : هو الشدید الملوحه (لسان العرب : ج 2 ص 206 «أجج») .
8- .الضامز : الساکت لا یتکلّم (لسان العرب : ج 5 ص 366 «ضمز») .
9- .نهج البلاغه: الخطبه 32 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 5 ح 54 ؛ مطالب السؤول : ج 1 ص 149 نحوه .
ص: 323
امام علی علیه السلام در سفارش به زهد و پرهیزگاری :چه اندک اند کسانی که این را بپذیرند و بارِ آن را چنان که باید و شاید بر دوش کشند! اینان در شمار، کمترین اند و همانان اند که خداوند در وصف ایشان فرموده است: «از بندگان من، اندکی سپاس گزارند» .
امام علی علیه السلام :حقّی هست و باطلی ، و هر یک از این دو ، پیروانی دارد . پس اگر باطل در اکثریت است ، از دیرباز چنین بوده و اگر حق در اقلّیت است ، بسا و اُمیدا ! (1) لیک کمتر پیش می آید که آنچه رفته ، باز آید!
امام علی علیه السلام در سفارش به پیمودن راه راست :ای مردم! در [پیمودنِ ]راه راست ، از اندک بودن رهروانش احساس تنهایی نکنید ؛ زیرا مردم بر سفره ای (دنیا) گرد آمده اند که سیر شدن از آن ، کوتاه مدّت است و گرسنگی اش طولانی ... . ای مردم! آن که راه روشن را پیماید ، به آب می رسد و آن که خلاف آن پوید ، در سرگردانی می افتد .
امام علی علیه السلام در گفتاری که در آن ، از ستم و کجروی روزگار خود ، یاد می کند و مردمِ آن روزگار را به پنج دسته تقسیم می نماید :دسته دیگر ، مردانی هستند که یاد بازگشتگاه (قیامت) ، دیدگانشان را [از حرام ها و دنیا ]فرو بسته و ترس از رستاخیز ، اشک هایشان را روان ساخته است . برخی از آنان ، آواره و گریزان گشته اند ، برخی ترسان و سرکوب شده اند ، برخی خاموشی گزیده اند و دهانشان فرو بسته است ، برخی با اخلاص، همچنان دعوت [به حق] می کنند و برخی چونان مادرِ داغ دیده ، گریان و دردمندند . از سرِ تقیّه ، در تنگنا به سر می برند و ضعف و زبونی ، آنان را چنان در میان گرفته است که [گویا] در دریایی شور فرو رفته اند . دهان هایشان بسته و دل هایشان ریش است . چندان اندرز داده اند که به ستوه آمده اند ، و چندان مقهور گشته اند که به زبونی در افتاده اند ، و چندان کشته داده اند که اندکْ شمار شده اند .
.
1- .یعنی: بسا که با وجود اندک بودنش ، بر باطل ، غلبه کند و امید که روزی بیاید که حق بر باطل ، چیره آید .
ص: 324
عنه علیه السلام :وَاعلَموا رَحِمَکُمُ اللّهُ أنَّکُم فی زَمانٍ القائِلُ فیهِ بِالحَقِّ قَلیلٌ ، وَاللِّسانُ عَنِ الصِّدقِ کَلیلٌ (1) ، وَاللّازِمُ لِلحَقِّ ذَلیلٌ . (2)
الکافی عن کامل التمّار :قالَ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : «قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ» (3) أتَدری مَن هُم ؟ قُلتُ : أنتَ أعلَمُ ، قالَ : قَد أفلَحَ المُؤمِنونَ المُسَلِّمونَ ، إنَّ المُسَلِّمینَ هُمُ النُّجَباءُ ، فَالمُؤمِنُ غَریبٌ فَطوبی لِلغُرَباءِ . (4)
الإمام الباقر علیه السلام فی قَولِ اللّهِ عز و جل : «إِنَّ اللَّهَ قَدْ بَعَثَ لَکُمْ طَالُوتَ مَلِکًا قَالُواْ أَنَّی یَکُونُ لَهُ الْمُلْکُ عَلَیْنَا وَنَحْنُ أَحَقُّ بِالْمُلْکِ مِنْهُ» :لَم یَکُن مِن سِبطِ النُّبُوَّهِ ولا مِن سِبطِ المَملَکَهِ ، قالَ : «إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ» وقالَ : «إِنَّ ءَایَهَ مُلْکِهِ أَن یَأْتِیَکُمُ التَّابُوتُ فِیهِ سَکِینَهٌ مِّن رَّبِّکُمْ وَبَقِیَّهٌ مِّمَّا تَرَکَ ءَالُ مُوسَی وَءَالُ هَارُونَ» فَجاءَت بِهِ المَلائِکَهُ تَحمِلُهُ وقالَ اللّهُ جَلَّ ذِکرُهُ : «إِنَّ اللَّهَ مُبْتَلِیکُم بِنَهَرٍ فَمَن شَرِبَ مِنْهُ فَلَیْسَ مِنِّی وَمَن لَّمْ یَطْعَمْهُ فَإِنَّهُ مِنِّی» فَشَرِبوا مِنهُ إلّا ثَلاثَمِئَهٍ وثَلاثَهَ عَشَرَ رَجُلاً ، مِنهُم مَنِ اغتَرَفَ ومنِهمُ مَن لَم یَشرَب ، فَلَمّا بَرَزوا قالَ الَّذینَ اغتَرَفوا : «لَا طَاقَهَ لَنَا الْیَوْمَ بِجَالُوتَ وَجُنُودِهِ» وقالَ الَّذینَ لَم یَغتَرِفوا : «کَم مِّن فِئَهٍ قَلِیلَهٍ غَلَبَتْ فِئَهً کَثِیرَهَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَاللَّهُ مَعَ الصَّابِرِینَ» (5) . (6)
الإمام الصادق علیه السلام :المُؤمِنَهُ أعَزُّ مِنَ المُؤمِنِ ، وَالمُؤمِنُ أعَزُّ مِنَ الکِبریتِ الأَحمَرِ ، فَمَن رَأی مِنکُمُ الکِبریتَ الأَحمَرَ؟ (7)
.
1- .الکلیل : الثقیل (المصباح المنیر :538 «کلّ») .
2- .نهج البلاغه : الخطبه 233 ، أعلام الدین : ص 321 ، تنبیه الخواطر : ج 1 ص 79 نحوه ، بحار الأنوار : ج 71 ص 292 ح 62 .
3- .المؤمنون : 1 .
4- .الکافی : ج 1 ص 391 ح 5 ، المحاسن : ج 1 ص 423 ح 970 وفیه «المؤمن غریب» تکرّر و ح 971 نحوه ، بشاره المصطفی : ص 119 ، مختصر بصائر الدرجات : ص 73 نحوه ، بحارالأنوار : ج 2 ص 204 ح 84 .
5- .البقره : الآیات : 247 249 .
6- .الکافی : ج 8 ص 316 ح 498 ، تفسیر العیاشی : ج 1 ص 134 ح 443 ولیس فیه صدره وکلاهما عن أبی بصیر ، بحارالأنوار : ج 13 ص 437 ح 1 .
7- .الکافی : ج 2 ص 242 ح 1 عن قتیبه الأعشی ، بحارالأنوار : ج 67 ص 159 ح 3 .
ص: 325
امام علی علیه السلام :خدایتان رحمت کند! بدانید که شما در روزگاری به سر می برید که در آن ، حقگو اندک است و زبان از راستگویی ، الکن ، و پیرو حق ، خوار .
الکافی به نقل از کامل تمّار :امام باقر علیه السلام فرمود : « «به راستی، مؤمنان رستگار شدند» . آیا می دانی اینان چه کسانی هستند؟». گفتم : شما بهتر می دانید . فرمود : «مؤمنانِ سرسپرده [در برابرِ حق] ، رستگار شدند . سرسپردگان ، همان برگزیدگان اند . مؤمن ، غریب است . پس خوشا به حال غریبان!» .
امام باقر علیه السلام در باره این سخن خداوند عز و جل : «و خدا طالوت را بر شما به پادشاهی گماشته است . گفتند : چگونه او را بر ما پادشاهی باشد ، با آن که ما برای پادشاهی ، از وی سزاوارتریم؟»» :طالوت از خاندان نبوّت و یا سلطنت نبود . [ پیامبرشان] گفت : «خدا او را بر شما برتری داده است» و گفت : «نشانه پادشاهیِ او ، این است که آن صندوق که آرامشی از جانب پروردگارتان و بازمانده ای از آنچه خاندان موسی و خاندان هارون بر جای نهاده اند ، درونش هست نزد شما می آید» . آن صندوق را فرشتگان بر دوش خود آوردند . و خداوند که یادش ارجمند است می فرماید [ که طالوت گفت]: «خدا شما را به وسیله رودخانه ای خواهد آزمود . پس هر که از آن بنوشد ، از [پیروان] من نیست و هر کس از آن نخورد ، او از من است» ؛ امّا همگی از آن رودخانه نوشیدند ، بجز سیصد و سیزده نفر که برخی از آنها تنها مشتی آب نوشیدند و برخی هیچ ننوشیدند . چون [با سپاه جالوت] رویاروی شدند ، آنان که مشتی آب نوشیده بودند ، گفتند : «امروز ، ما را یارای مقابله با جالوت و سپاهیانش نیست» و آنان که هیچ ننوشیده بودند ، گفتند : «بسا گروه اندکی که به خواست خدا ، بر گروهی بسیار ، پیروز شدند . و خدا با شکیبایان است» .
امام صادق علیه السلام :زن مؤمن ، کمیاب تر از مرد مؤمن است ، و مرد مؤمن ، کمیاب تر از کبریت احمر . کدام یک از شما کبریت احمر را دیده است ؟
.
ص: 326
الإمام الکاظم علیه السلام :لَیسَ کُلُّ مَن قالَ بِوِلایَتِنا مُؤمِنا ولکِن جُعِلوا اُنسا لِلمُؤمِنینَ . (1)
الکافی عن هشام بن الحکم :قالَ لی أبُو الحَسَنِ موسَی بنُ جَعفَرٍ علیه السلام : یا هِشامُ ... ثُمَّ مَدَحَ القِلَّهَ فَقالَ : «وَ قَلِیلٌ مِّنْ عِبَادِیَ الشَّکُورُ» (2) وقالَ : «وَ قَلِیلٌ مَّا هُمْ» (3) . وقالَ : «وَ قَالَ رَجُلٌ مُّؤْمِنٌ مِّنْ ءَالِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إِیمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلاً أَن یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ» (4) . وقالَ : «وَ مَنْ ءَامَنَ وَ مَا ءَامَنَ مَعَهُ إِلَّا قَلِیلٌ» (5) . وقالَ : «وَلَکِنَّ أَکْثَرَهُمْ لَا یَعْلَمُونَ» (6) . وقالَ : «وَأَکْثَرُهُمْ لَا یَعْقِلُونَ» (7) . وقالَ : «وَأَکْثَرُهُمْ لَا یَشْعُرُونَ» (8) . (9)
.
1- .الکافی : ج 2 ص 244 ح 7 ، مسائل علیّ بن جعفر : ص 329 ح 819 کلاهما عن علیّ بن جعفر ، أعلام الدین: ص 124 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 165ح 9 .
2- .سبأ : 13 .
3- .ص : 24 .
4- .غافر : 28 .
5- .هود : 40 .
6- .الأنعام : 37 .
7- .المائده : 103 .
8- .مضمون مأخوذ من آی القرآن ، وفی کثیر من الآیات : «وَ هُمْ لَا یَشْعُرُونَ» .
9- .الکافی : ج 1 ص 15 ح 12 عن هشام بن الحکم ، تحف العقول : ص 385 نحوه ، بحار الأنوار : ج 78 ص 299 ح 1 .
ص: 327
امام کاظم علیه السلام :چنین نیست که هر کس دم از ولایت ما بزند ، مؤمن باشد ؛ بلکه اینان (مدّعیان ولایت) همدمی برای مؤمنان قرار داده شده اند [ تا مؤمنان ، احساس تنهایی و اندک بودن نکنند] .
امام کاظم علیه السلام به هِشام بن حَکَم :ای هشام ! ... سپس خداوند ، شمارِ اندک را ستوده و فرموده است : «اندکی از بندگان من ، سپاس گزارند» و فرموده : «و چه اندک اند ایشان!» و فرموده : «مردی از خاندان فرعون که ایمانش را پنهان می داشت گفت : آیا مردی را می کُشید که می گوید: «پروردگارم خدای یکتاست»؟!» و فرموده : «و کسانی که ایمان آورده اند ، و [ البتّه] به او ایمان نیاورده بودند ، مگر اندکی» و فرموده است : «امّا بیشترِ آنان نمی دانند» و فرموده : «و بیشترشان خِرد نمی ورزند» و فرموده است : «و [بیشتر] آنها درک ندارند» .
.
ص: 328
الفصل الثّامن : خصائص المؤمن8 / 1الخَصائِصُ النَّفسِیَّهُأ حُسنُ الخُلُقِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ حَسَنُ الخُلُقِ ، وأحَبُّ الخَلقِ إلَی اللّهِ عز و جل أحسَنُهُم خُلُقاً ، یَنالُ بِحُسنِ الخُلُقِ دَرَجَهَ الصّائِمِ القائِمِ وهُوَ راقِدٌ عَلی فِراشِهِ ، لِأَنَّهُ قَد رُفِعَ لِقَلبِهِ عَمَلٌ فَهُوَ یُشاهِدُ [مُشاهَدَهَ] (1) القِیامَهِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ لِلمُؤمِنِ أربَعَ عَلاماتٍ : وَجها مُنبَسِطا ، ولِسانا لَطیفا ، وقَلبا رَحیما ، وَیدا مُعطِیَهً . (3)
ب الصَّبرُ وَالشُّکرُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ نِصفانِ ، نِصفٌ فِی الصَّبرِ ونِصفٌ فِی الشُّکرِ . (4)
.
1- .فی هامش المصدر : الزیاده عن مختصر ابن منظور ج 3 ص 27 . وبالأصل : «یشاهده القیامه» وحذفنا «الهاء» فی یشاهده لتوافق عباره المختصر .
2- .تاریخ دمشق : ج 5 ص 395 ح 1311 عن أنس .
3- .أعلام الدین : ص 122 .
4- .تحف العقول: ص 48، جامع الأخبار: ص 103 ح 171، عوالی اللآلی: ج 2 ص 66 ح 171 نحوه، بحار الأنوار: ج 77 ص 151 ح 99؛ شُعَب الإیمان : ج 7 ص 123 ح 9715 عن أنس ، کنز العمّال : ج 1 ص 36 ح 61 .
ص: 329
فصل هشتم: ویژگی های مؤمن
8 / 1 ویژگی های روانی
الف - نیک خویی
ب - شکیبایی و شکرگزاری
فصل هشتم: ویژگی های مؤمن8 / 1 ویژگی های روانیالف نیک خویی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، نیک خوست و محبوب ترینِ انسان ها نزد خداوند عز و جل ، کسی است که نیک خوتر باشد . او با نیک خویی ، به درجه روزه دار شب خیز می رسد ، با این که در بسترش خفته است ؛ زیرا برای دل او ، عملی بالا رفته که در نتیجه، [ پرده های غیب، از جلوی دیده دلش کنار می رود و] همانند شهود روز قیامت، [ حقایق را ]مشاهده می کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، چهار نشانه دارد : رویِ گشاده ، زبان خوش ، دل مهربان و دستِ دهنده .
ب شکیبایی و شکرگزاریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، دو نیم است : نیمی در شکیبایی است و نیمی در سپاس گزاری .
.
ص: 330
الإیمان لابن أبی شیبه عن جابر بن عبد اللّه :قیلَ : یا رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله : أیُّ الإِیمانِ أفضَلُ ؟ قالَ : الصَّبرُ وَالسَّماحَهُ. (1)
الإمام علیّ علیه السلام :الإِیمانُ ، صَبرٌ فِی البَلاءِ وشُکرٌ فِی الرَّخاءِ . (2)
عنه علیه السلام :المُؤمِنُ شاکِرٌ فِی السَّرّاءِ ، صابِرٌ فِی البَلاءِ ، خائِفٌ فِی الرَّخاءِ . (3)
عنه علیه السلام :المُؤمِنُ دائِمُ الذِّکرِ ، کَثیرُ الفِکرِ ، عَلَی النَّعماءِ شاکِرٌ ، وفِی البَلاءِ صابِرٌ . (4)
ج قُوَّهُ القَلبِالإمام علیّ علیه السلام :المُؤمِنُ ... نَفسُهُ أصلَبُ مِنَ الصَّلدِ وهُوَ أذَلُّ مِنَ العَبدِ. (5)
الإمام الباقر علیه السلام لِلفُضَیلِ بنِ یَسارٍ :یا فُضَیلُ ، تَأتِی الجَبَلَ تَنحِتُ مِنهُ ، وَالمُؤمِنُ لا یُستَقَلُّ مِنهُ شَیءٌ . (6)
عنه علیه السلام :المُؤمِنُ أصلَبُ مِنَ الجَبَلِ ، الجَبَلُ یُستَقَلُّ مِنهُ ، وَالمُؤمِنُ لا یُستَقَلُّ مِن دینِهِ شَیءٌ . (7)
.
1- .الإیمان لابن أبی شیبه : ص 25 ح 43 ، المصنف لعبد الرزاق : ج 3 ص 72 ح 4843 و ج 11 ص 191 ح 20297 کلاهما عن الحسن ، کنز العمّال : ج 1ص 38 ح 74 نقلاً عن التاریخ الکبیر عن عبید بن عمیر عن ابیه والدیلمی عن معقل بن یسار .
2- .غرر الحکم : ج 1 ص 356 ح 1350 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 37 ح 1743 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 52 ح 1360 .
4- .غرر الحکم : ج 2 ص 84 ح 1933 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 58 ح 1479 .
5- .نهج البلاغه : الحکمه 333 ، غرر الحکم : ج 2 ص 119 ح 2064 ، أعلام الدین: ص 130 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 305 ح 37 .
6- .أعلام الدین : ص 142 .
7- .الکافی : ج 2 ص 241 ح 37 عن زراره ، بحار الأنوار : ج 67 ص 362 ح 66 .
ص: 331
ج - قوی دل بودن
الإیمان، ابن ابی شیبه به نقل از جابر بن عبد اللّه :گفته شد : ای پیامبر خدا ! کدام بخش ایمان ، برتر است؟ فرمود : «شکیبایی و بخشندگی» .
امام علی علیه السلام :ایمان ، شکیبایی در گرفتاری است و سپاس گزاری در برخورداری .
امام علی علیه السلام :مؤمن در خوشی ، سپاس گزار است و در گرفتاری ، شکیبا و در هنگام برخورداری ، ترسان [از کیفر الهی] .
امام علی علیه السلام :مؤمن ، پیوسته به یاد خداست ، بسیار می اندیشد و در هنگام برخورداری ، سپاس گزار است و در گرفتاری ، شکیباست .
ج قوی دل بودنامام علی علیه السلام :مؤمن ... روحیّه اش سخت تر از تخته سنگ است و خودش رام تر و افتاده تر از برده .
امام باقر علیه السلام به فُضیل بن یسار :ای فضیل ! تو به کوه می روی و قطعه ای از آن را می کنی ؛ امّا از [دین و ایمان] مؤمن ، چیزی کنده نمی شود .
امام باقر علیه السلام :مؤمن از کوه ، سخت تر است . از کوه ، کم می شود ؛ امّا از دین مؤمن ، چیزی کاسته نمی شود .
.
ص: 332
عنه علیه السلام :المُؤمِنُ أشَدُّ فی دینِهِ مِنَ الجِبالِ الرّاسِیَهِ ، وذلِکَ أنَّ الجَبَلَ قَد یُنحَتُ مِنهُ ، وَالمُؤمِنُ لا یَقدِرُ أحَدٌ عَلی أن یَنحِتَ مِن دینِهِ شَیئا ، وذلِکَ لِضَنِّهِ (1) بِدینِهِ وشُحِّهِ عَلَیهِ . (2)
عنه علیه السلام :إنَّ قُوَّهَ المُؤمِنِ فی قَلبِهِ ، ألا تَرَونَ أنَّکُم تَجِدونَهُ ضَعیفَ البَدَنِ نَحیفَ الجِسمِ وهُوَ یَقومُ اللَّیلَ ویَصومُ النَّهارَ. (3)
الإمام الصادق علیه السلام :المُؤمِنُ أشَدُّ مِنَ الجَبَلِ ، وَالجَبَلُ تَدنو إلَیهِ بِالفَأسِ فَتَنحِتُ مِنهُ وَالمُؤمِنُ لا یُستَقَلُّ عَن دینِهِ. (4)
عنه علیه السلام :إنَّ المُؤمِنَ أعَزُّ مِنَ الجَبَلِ ، إنَّ الجَبَلَ یُستَقَلُّ مِنهُ بِالمَعاوِلِ (5) وَالمُؤمِنُ لا یُستَقَلُّ مِن دینِهِ شَیءٌ. (6)
عنه علیه السلام :إنَّ المُؤمِنَ أشَدُّ مِن زُبَرِ الحَدیدِ ، إنَّ الحَدیدَ إذا دَخَلَ النّارَ لانَ ، وإنَّ المُؤمِنَ لَو قُتِلَ ونُشِرَ ثُمَّ قُتِلَ ونُشِرَ لَم یَتَغَیَّرَ قَلبُهُ . (7)
.
1- .ضنّ بالشیء : بخل به (المصباح المنیر : ص 365 «ضنّ») .
2- .علل الشرائع : ص 558 ح 1 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ، صفات الشیعه : ص 106 ح 42 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ،بحار الأنوار : ج 67 ص 299 ح 24 .
3- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 560 ح 4924 ، علل الشرائع : ص557 ح1، صفات الشیعه : ص106 ح42 کلّها عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام ، بحار الأنوار : ج67 ص299 ح24.
4- .تفسیر العیّاشی : ج 2 ص 301 ح 111 عن جعفربن محمّد الخزاعی عن أبیه ، بحارالأنوار : ج 37 ص 165 ح 41 .
5- .المعاول : جمع مِعْوَل وهی الفأس العظیمه التی یُنقر بها الصخر ( لسان العرب : ج 11 ص 487 «عول») .
6- .الکافی : ج 5 ص 63 ح 1 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 179 ح 367 کلاهما عن أبی الحسن الأحمسی ، مشکاه الانوار : ص 103 ح 233 و ص 174 ح449 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 125 عن أبی الحسن علیه السلام وفیه «یستفل» بدل «یستقل» فی الموضعین ، بحار الأنوار : ج 67 ص 72 ح 42 .
7- .المحاسن : ج 1 ص 391 ح 870 عن خضر بن عمرو ، صفات الشیعه : ص 108 ح 47 عن حسین بن عمرو وفیه «إذا اُدخِلَ النّارَ تغیّر» بدل «إذا دخل النار لان» ، بحار الأنوار : ج 67 ص 303 ح 34 .
ص: 333
امام باقر علیه السلام :مؤمن در دینش ، از کوه های استوار هم استوارتر است ؛ زیرا از کوه ، کنده می شود ؛ امّا هیچ کس نمی تواند از دین مؤمن ، چیزی بِکَنَد ؛ چرا که او نسبت به دین خود ، بخیل و حریص است .
امام باقر علیه السلام :قدرت مؤمن ، در قلب اوست . مگر نمی بینید که با بدنی لاغر و جسمی تکیده ، شب ها را به عبادت و روزها را به روزه می گذراند !
امام صادق علیه السلام :مؤمن از کوه ، سخت تر است . با تیشه به کوه می روی و از آن می کَنی ، حال آن که از دین مؤمن ، چیزی کاسته نمی شود .
امام صادق علیه السلام :مؤمن از کوه ، محکم تر است ؛ زیرا کوه با کلنگ کنده می شود ؛ امّا از دین مؤمن ، چیزی کاسته نمی شود .
امام صادق علیه السلام :مؤمن از پاره های آهن ، سخت تر است . آهن هر گاه در آتش نهاده شود ، نرم می گردد ؛ امّا مؤمن اگر بارها کشته و ارّه شود ، دلش تغییر نمی کند .
.
ص: 334
عنه علیه السلام :إنَّ المُؤمِنَ مَن یَخافُهُ کُلُّ شَیءٍ ، وذلِکَ أنَّهُ عَزیزٌ فی دینِ اللّهِ ولا یَخافُ مِن شَیءٍ ، وهُوَ عَلامَهُ کُلِّ مُؤمِنٍ . (1)
صفات الشیعه عن صفوان الجمّال عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :سَمِعتُهُ یَقولُ: إنَّ المُؤمِنَ یَخشَعُ لَهُ کُلُّ شَیءٍ . ثُمَّ قالَ علیه السلام : إذا کانَ مُخلِصا للّهِِ أخافَ اللّهُ مِنهُ کُلَّ شَیءٍ، حَتّی هَوامَّ الأَرضِ وسِباعَها وطَیرَ السَّماءِ . (2)
د الرِّفقُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنونَ هَیِّنونَ لَیِّنونَ . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنونَ هَیِّنونَ لَیِّنونَ کَالجَمَلِ الأَنِفِ الَّذی إن قید انقادَ ، وإذا اُنیخَ عَلی صَخرَهٍ استَناخَ . (4)
عنه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ لَیِّنٌ هَیِّنٌ سَمحٌ ، لَهُ خُلُقٌ حَسَنٌ ، وَالکافِرُ فَظٌّ غَلیظٌ لَهُ خُلُقٌ سَیِّئٌ ، وفیهِ جَبَرِیَّهٌ . (5)
.
1- .صفات الشیعه : ص 114 ح 55 عن أبی العلاء ، بحارالأنوار : ج 67 ص 305 ح 36 .
2- .صفات الشیعه : ص 115 ح 56 ، الأمان : ص 127 ، جامع الأخبار : ص 268 ح 722 ، الدعوات : ص 227 ح 627 و628 کلها بزیاده «ویهابه کلّ شیء» بعد «کلّ شیء» الاولی ، مشکاه الأنوار : ص 41 ح 14 نحوه ، بحار الأنوار :ج 67 ص 305 ح 36 .
3- .مسند الشهاب : ج 1 ص 115 ح 140 عن مکحول ؛ غرر الحکم : ج 2 ص 540 ح 3534 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 356 ح 59 .
4- .الزهد لابن المبارک : ص 130 ح 387 ، شعب الایمان : ج 6 ص 272 ح 8128 کلاهما عن مکحول ، مسند الشهاب : ج 1 ص 115 ح 139 عن ابن عمرنحوه ، کنز العمّال : ج 1 ص 143 ح 693 ؛ الکافی : ج 2 ص 234 ح 14 عن أبی البختری مضمرا ، الجعفریات : ص 170 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله نحوه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 355 ح 58 .
5- .الامالی للطوسی : ص 366 ح 777 عن علیّ بن علیّ بن رزین عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام عن النزال بن سبره عن الإمام علیّ علیه السلام ، تنبیه الخواطر : ج2 ص 172 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ولیس فیه «لَیِّنٌ» ، بحار الأنوار : ج 71 ص 391 ح 53 ؛ الفردوس : ج 4 ص 174 ح 6541 عن الإمام علیّ علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله بزیاده «جواد» قبل «سمح» .
ص: 335
د - نرمش
امام صادق علیه السلام :مؤمن ، کسی است که هر چیزی از او می ترسد ؛ زیرا او در دین خدا نیرومند است و از هیچ چیز نمی ترسد ، و این ، نشانه هر مؤمنی است .
صفات الشیعه به نقل از صفوان جمّال :شنیدم امام صادق علیه السلام می فرمود : همه چیزها، برای مؤمن ، کُرنش می کنند» و افزود : «اگر مؤمن برای خدا اخلاص ورزد ، خداوند ، همه چیز را از او بیمناک می سازد ، حتّی گزندگان و درندگان زمین و مرغان هوا را» .
د نرمشپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمنان ، رام و نرم اند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمنان ، رام و نَرم اند ، مانند شتر رامی که اگر مهارش را بکشی ، به دنبالت می آید و اگر او را بر روی تخته سنگی هم بخوابانی ، می خسبد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، نرم و رام و بخشنده است و خوی خوش دارد . کافر ، درشت خوی و خشن و بداخلاق است و روحیّه زورگویی ( / تکبّر) دارد .
.
ص: 336
عنه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ هَیِّنٌ لَیِّنٌ ، تَخالُهُ مِنَ اللّینِ أحمَقَ . (1)
الإمام علیّ علیه السلام :المُؤمِنُ هَیِّنٌ لَیِّنٌ ، سَهلٌ مُؤتَمَنٌ . (2)
ه الکَرامَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ غِرٌّ (3) کَریمٌ ، وَالفاجِرُ خِبٌّ لَئیمٌ . (4)
الإمام علیّ علیه السلام :المُؤمِنُ غِرٌّ کَریمٌ مَأمونٌ عَلی نَفسِهِ ، حَذِرٌ مَحزونٌ . (5)
و الکِیاسَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ کَیِّسٌ فَطِنٌ حَذِرٌ . (6)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یُلدَغُ المُؤمِنُ مِن جُحرٍ واحِدٍ مَرَّتَینِ . (7)
.
1- .شعب الایمان : ج 6 ص 272 ح 8127 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 1 ص 143 ح 690 .
2- .غرر الحکم : ج 1 ص 379 ح 1454 .
3- .المؤمن غِرٌّ : أی لیس بذی نُکرٍ، فهو ینخدع لانقیاده ولینهِ وهو ضدّ الخِبّ . یرید أنّ المؤمن المعهود من طبعه الغراره وقلّه الفطنه للشرّ وترک البحث عنه ، ولیس ذلک منه جهلاً ولکنه کرم و حسن خلق (النهایه : ج 3 ص 354 «غرر») .
4- .سنن أبی داود : ج 4 ص 251 ح 4790 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 344 ح 1964 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 350 ح 9129 ، المستدرک علی الصحیحین :ج 1 ص 104 ح 130 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 1 ص 142 ح 681 ؛ الأمالی للطوسی : ص 462 ح 1030 عن حسین بن زید بن علیّ عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 67 ص 298 ح 23 .
5- .غرر الحکم : ج 2 ص 75 ح 1901 .
6- .الدعوات : ص 39 ح 94 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 297 ، بحار الأنوار : 67 ص 307 ح 40 .
7- .صحیح مسلم : ج 4 ص 2295 ح 63 ، سنن أبی داود : ج 4 ص 266 ح 4862 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 320 ح 8937 کلّها عن أبی هریره ؛ مشکاه الأنوار : ص 551 ح 1854 ، جامع الأحادیث للقمی : ص 131 ، بحار الأنوار : ج 19 ص 346 ح 83 .
ص: 337
ه - بزرگ منشی
و - زیرکی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، رام و نرم است و از شدّت نرمی ، خیال می کنی احمق است .
امام علی علیه السلام :مؤمن ، رام و نرم است . ملایم و مورد اعتماد است .
ه بزرگ منشیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، ساده دل (1) و بزرگ منش است ؛ ولی فاجر ، حیله گر است و فرومایه .
امام علی علیه السلام :مؤمن ، ساده دل است و بزرگ منش ؛ امینِ نفس خویش است (2) و همواره محتاط و نگران[ عاقبت خویش] است .
و زیرکیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، زیرک و باهوش و هشیار است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن از یک سوراخ ، دو بار گزیده نمی شود .
.
1- .به گفته ابن اثیر ، این که مؤمن ، ساده دل است ، یعنی : اهل رد و انکار نیست و به جهت روح تسلیم و رامش ، فریب می خورد . مراد ، ستوده بودن مؤمن است که طبیعتش سادگی است و قلّت فطانت در برابر شر و در پیِ آن نبودن ، و این ، نه از سر نادانی ، که از سر بزرگواری و خوش خویی است (النهایه ، ابن اثیر: ج 4 ص 354) .
2- .یعنی : نفْسِ خود را همانند امانتی نگهداری می کند تا آلوده نگردد و بر طینت الهی ، باقی بماند .
ص: 338
عنه صلی الله علیه و آله :لا یُلسَعُ المُؤمِنُ مِن جُحرٍ مَرَّتَینِ . (1)
عوالی اللآلی :إنَّ أبا غُرَّهَ الجُمَحِیَّ وَقَعَ فِی الأَسرِ یَومَ بَدرٍ ، فَقالَ : یا مُحَمَّدُ إنّی ذو عَیلَهٍ فَامنُن عَلَیَّ ، فَمَّنَ عَلَیهِ أن لا یَعودَ إلَی القِتالِ ، فَمَرَّ إلی مَکَّهَ وقالَ : سَخِرتُ بِمُحَمَّدٍ ، فَأَطلَقَنی . وعادَ إلَی القِتالِ یَومَ اُحُدٍ ، فَدَعا عَلَیهِ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله أن لا یُفلِتَ فَوَقَعَ فِی الأَسرِ فَقالَ : إنّی ذو عَیلَهٍ فَامنُن عَلَیَّ ، فَقالَ علیه السلام : حَتّی تَرجِعُ إلی مَکَّهَ فَتَقولَ فی نادی قُرَیشٍ سَخِرتُ بِمُحَمَّدٍ؟! لا یُلسَعُ المُؤمِنُ مِن جُحرٍ مَرَّتَینِ ، وقَتَلَهُ بِیَدِهِ . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :المُؤمِنُ یَقظانُ مَتَرَقِّبٌ خائِفٌ ، یَنتَظِرُ إحدَی الحُسنَیَینِ . (3)
ز التَّحدیثُالإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیه :المُؤمِنُ مُحَدَّثٌ . (4)
عیون أخبار الرضا علیه السلام عن عبید بن هلال :سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ الرِّضا علیه السلام یَقولُ : إنّی اُحِبُّ أن یَکونَ المُؤمِنُ مُحَدَّثا (5) ، قالَ : قُلتُ : وأیُّ شَیءٍ المُحَدَّثُ ؟ قالَ : المُفَهَّمُ . (6)
.
1- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج4 ص 378 ح 5785 ، الکافی : ج 2 ص 241 ح 38 عن إسحاق بن عمّار عن الإمام الصادق علیه السلام ، علل الشرائع : ص 49ح 1 ، بحار الأنوار : ج 67 ص 362 ح 67 ؛ تاریخ دمشق : ج 55 ص 97 ح 11627 وص372 ح 11713 ، سیر أعلام النبلاء : ج 14 ص 428 الرقم 234 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 1 ص 166 ح 831 .
2- .عوالی اللآلی : ج 1 ص 228 ح 122 ، الخرائج والجرائح : ج 1 ص 149 ح 239 نحوه ، بحار الأنوار : ج 20 ص 79 ح 16 ؛ السنن الکبری : ج 6 ص520 ح 12839 عن أبی هریره ، الطبقات الکبری : ج 2 ص 43 ، السیره النبویه لابن هشام : ج 3 ص 110 کلّها نحوه .
3- .الخصال : ص 633 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، غرر الحکم : ج 2 ص 19 ح 1639 ، بحار الأنوار : ج 10 ص 111 ح 1 .
4- .شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید : ج 20 ص 320 ح 677 .
5- .المُحَدَّثُ : مَن یَتَحَدَّثُهُ الملَکُ ولا یَری شخصَهُ .
6- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 1 ص 307 ح 68 ، معانی الأخبار : ص 172 ح 1 عن عبّاس بن هلال ، بحار الأنوار : ج 1 ص 161 ح 1 .
ص: 339
ز - هم سخنی با فرشتگان
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن از یک سوراخ ، دو بار نیش نمی خورد .
عوالی اللآلی :ابو غرّه جُمَحی در جنگ بدر ، اسیر شد . به پیامبر خدا گفت : ای محمّد ! من شخصی عیالوارم . بر من منّتی نِه [و آزادم کن] . پیامبر صلی الله علیه و آله او را آزاد کرد ، به شرط آن که دوباره به جنگ نیاید . او به مکّه رفت و گفت : محمّد را بازی دادم و آزادم کرد . او در روز اُحُد ، به جنگ [ با مسلمانان] باز آمد . پیامبر خدا دعا کرد که نگریزد . از این رو ، به اسارت افتاد . باز گفت : من عیالوارم . بر من منّتی نِه . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «تا به مکّه روی و در انجمن قریش بگویی : محمّد را بازی دادم؟! مؤمن از یک سوراخ، دو بار گزیده نمی شود» و با دست خود ، او را کشت .
امام علی علیه السلام :مؤمن ، بیدار و چشم به راه و بیمناک است و منتظر یکی از دو نیکی [شهادت یا پیروزی] است .
ز هم سخنی با فرشتگانامام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان :مؤمن ، هم سخن فرشتگان است .
عیون أخبار الرضا علیه السلام به نقل از عُبَید بن هلال :شنیدم که امام رضا علیه السلام می فرماید : «من دوست دارم که مؤمن ، محدَّث باشد» . گفتم : محدَّث ، یعنی چه؟ فرمود : «یعنی مُفهَّم (تفهیم شده / فهمیده)» .
.
ص: 340
ح القَناعَهُالإمام علیّ علیه السلام :لَن یُلقَی المُؤمِنُ إلّا قانِعا . (1)
الإمام الصادق علیه السلام :المُؤمِنُ فِی الدُّنیا یَأکُلُ بِمَنزِلَهِ المُضطَرِّ . (2)
ط الزُّهدُرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی صِفَهِ المُؤمِنِ :یَعُدُّ نَفسَهُ ضَیفا فی بَیتِهِ وروحَهُ عارِیَّهً فی بَدَنِهِ. (3)
الإمام علیّ علیه السلام :لا یَکونُ الرَّجُلُ مُؤمِنا حَتّی لا یُبالِیَ بِماذا سَدَّ فَورَهَ جوعِهِ ولا بِأَیِّ ثَوبَیهِ ابتَذَلَ . (4)
الإمام الصادق علیه السلام لَمّا قیلَ لَهُ : ما عَلاماتُ المُؤمِنِ ؟ :أربَعَهٌ : نَومُهُ کَنَومِ الغَرقی ، وأکلُهُ کَأَکلِ المَرضی ، وبُکاؤُهُ کَبُکاءِ الثَّکلی ، وقُعودُهُ کَقُعودِ الواثِبِ (5) . (6)
ی العِفَّهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ الإِیمانَ عَفیفٌ ، عَفیفٌ عَنِ المَحارِمِ ، عَفیفٌ عَنِ المَطامِعِ . (7)
.
1- .غرر الحکم : ج 5 ص 62 ح 7408 .
2- .الکافی : ج 5 ص 125 ح 6 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 369 ح 1066 کلاهما عن عبد اللّه بن القاسم الجعفری .
3- .تاریخ دمشق : ج 5 ص 395 ح 1311 عن أنس .
4- .غرر الحکم : ج 6 ص 407 ح 10806 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 542 ح 10056 .
5- .فی المصدر : «کقعود الموائب»، والتصویب من بحار الأنوار و جامع الأخبار .
6- .صفات الشیعه : ص 105 ح 42 عن مسعده بن صدقه ، جامع الأخبار : ص 215 ح 531 عن الإمام علیّ علیه السلام ، مستدرک الوسائل : ج 8 ص 401 ح 9797 .
7- .تاریخ أصبهان : ج 2 ص 338 الرقم 1896 ، الفردوس : ج 1 ص 113 ح 381 کلاهما عن أسماء بنت عمیس ، کنز العمّال : ج 1 ص 36 ح 58 ، وراجع:حلیه الأولیاء : ج 8 ص 224 الرقم 410 .
ص: 341
ح - قناعت
ط - زهد
ی - خویشتنداری
ح قناعتامام علی علیه السلام :مؤمن را جز قانع نمی یابی .
امام صادق علیه السلام :مؤمن در دنیا به سانِ مضطر [یعنی به اندازه ای که سدّ رمق کند و نمیرد] ، می خورد .
ط زهدپیامبر خدا صلی الله علیه و آله در توصیف مؤمن :خود را در خانه اش میهمان ، و روحش را در بدنش عاریت می شمارد .
امام علی علیه السلام :آدمی مؤمن نیست ، مگر آن گاه که برایش مهم نباشد که گرسنگیِ شدیدش را با چه برطرف کند و چه جامه ای بپوشد .
امام صادق علیه السلام وقتی که از ایشان سؤال شد : نشانه های مؤمن چیست؟ :چهار چیز : خوابش مانند خواب شخصِ در حال غرق شدن است ، و خوردنش مانند خوردن بیماران ، و گریه اش مانند گریستن زنِ فرزندمُرده ، و نشستنش مانند نشستن شخصِ در حال جهیدن .
ی خویشتنداریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ایمان ، خویشتنداری است ؛ خویشتنداری از حرام ها ، خویشتنداری از طمع ها .
.
ص: 342
عنه صلی الله علیه و آله :الإِیمانُ هَیوبٌ (1) . (2)
الإمام علیّ علیه السلام :المُؤمِنُ عَفیفٌ مُقتَنِعٌ مُتَنَزِّهٌ مُتَوَرِّعٌ . (3)
عنه علیه السلام :المُؤمِنُ عَفیفٌ فِی الغِنی مُتَنَزِّهٌ عَنِ الدُّنیا . (4)
ک تِلکَ الخِصالُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :أمّا عَلامَهُ المُؤمِنِ فَإِنَّهُ یَرؤُفُ ویَفهَمُ ویَستَحیی . (5)
عنه صلی الله علیه و آله فی عَلائِمِ المُؤمِنِ :ألا مَن کانَ فیهِ سِتُّ خِصالٍ فَإِنَّهُ مِنهُم ؛ مَن صَدَقَ حَدیثُهُ ، وأنجَزَ وَعدَهُ ، وأدّی أمانَتُهُ وبَرَّ والِدَیهِ ، ووَصَلَ رَحِمَهُ ، وَاستَغفَرَ مِن ذَنبِهِ ، فَهُوَ مُؤمِنٌ . (6)
تنبیه الخواطر عن عائشه :سَأَلتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله : بِمَ یُعرَفُ المُؤمِنُ ؟ قالَ : بِوَقارِهِ ولینِ کَلامِهِ وصِدقِ حَدیثِهِ . (7)
الإمام علیّ علیه السلام :عَلامَهُ (8) الإِیمانِ أن تُؤثِرَ الصِّدقَ حَیثُ یَضُرُّکَ ، عَلَی الکَذِبِ حَیثُ یَنفَعُکَ ، وألّا یَکونَ فی حَدیثِکَ فَضلٌ عَن عَمَلِکَ (عِلمِکَ) وأن تَتَّقِیَ اللّهَ فی حَدیثِ غَیرِکَ . (9)
.
1- .قال الشریف الرضی رحمه الله فی ذیل الحدیث : وفی هذا الکلام مجاز ، لأنّ فیه تقدیر کلام محذوف ، فکأنّه علیه الصلاه والسلام قال : صاحب الإیمان هیوب . والعرب تقول : الباب لئیم ، أی مغلق الباب دون الأضیاف ، والمراد أنّ صاحب الإیمان بما معه من حواجز إیمانه وبصائر إیقانه یهاب تطرّق الحوب ومواقعه الذنوب ، فلا یقدم علیها إقدام المرتکس الهاوی والضالّ الغاوی .
2- .المجازات النبویّه : ص 219 ح 189 .
3- .غرر الحکم : ج 2 ص 35 ح 1730 .
4- .غرر الحکم : ج 2 ص 38 ح 1744 .
5- .تحف العقول : ص 20 ، بحارالأنوار : ج 1 ص 120 ح 11 .
6- .الأمالی للصدوق : ص 347 ح 419 ، روضه الواعظین : ص 554 کلاهما عن ابن عبّاس ، بحارالأنوار : ج 67 ص 291 ح 13 .
7- .تنبیه الخواطر :ج 1 ص 43 و ج 2 ص 31 ح 352 ؛ ربیع الأبرار : ج 2 ص 590 .
8- .لیس فی المصدر : «علامه» وأثبتناه من بحار الأنوار وبعض الطبعات الاُخری للمصدر.
9- .نهج البلاغه : الحکمه 458 ، بحارالأنوار : ج 2 ص 122 ح 43 .
ص: 343
ک - و این چند ویژگی
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :[صاحبِ] ایمان ، ترسان است . 1
امام علی علیه السلام :مؤمن ، خویشتندار و قانع و وارسته و پارساست .
امام علی علیه السلام :مؤمن در هنگام توانگری ، خویشتندار است و از دنیا وارسته .
ک و این چند ویژگیپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :نشانه مؤمن ، این است که مهربان و فهیم و باحیاست .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در بیان نشانه های مؤمن :بدانید که هر کس دارای شش خصلت باشد ، از مؤمنان است : کسی که راست گفتار باشد ، به وعده اش عمل کند ، امانتدار باشد ، به پدر و مادرش نیکی کند ، صله رحم به جا آورد ، و از گناهش آمرزش بطلبد . چنین کسی ، مؤمن است .
تنبیه الخواطر به نقل از عایشه :از پیامبر خدا پرسیدم : مؤمن به چه چیزی شناخته می شود؟ فرمود : «به وقارش و نرمیِ گفتارش و راستگویی اش» .
امام علی علیه السلام :نشانه ایمان ، این است که اگر در جایی راست گفتن ، به زیان تو و دروغ گفتن ، به سودت بود ، راستگویی را بر دروغگویی ترجیح دهی و بیشتر از عملت ( /عِلمت) ، سخن نگویی و در سخن گفتن در باره دیگران ، پروای خدا داشته باشی .
.
ص: 344
عنه علیه السلام :لِلمُؤمِنِ ثَلاثُ عَلاماتٍ : الصِّدقُ وَالیَقینُ وقَصرُ الأَمَلِ. (1)
عنه علیه السلام :یُستَدَلُّ عَلَی الإِیمانِ بِکَثرَهِ التُّقی ومِلکِ الشَّهوَهِ وغَلَبَهِ الهَوی . (2)
عنه علیه السلام :خَفضُ الصَّوتِ وغَضُّ البَصَرِ ومَشیُ القَصدِ مِن أمارَهِ الإِیمانِ وحُسنِ التَّدَیُّنِ. (3)
الخصال عن طاووس بن الیمان :سَمِعتُ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیهماالسلام یَقولُ : عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ ، قُلتُ : وما هُنَّ یَابنَ رَسولِ اللّهِ ؟ قالَ: الوَرَعُ فِی الخَلوَهِ ، وَالصَّدَقَهُ فِی القِلَّهِ ، وَالصَّبرُ عِندَ المُصیبَهِ ، وَالحِلمُ عِندَ الغَضَبِ ، وَالصِّدقُ عِندَ الخَوفِ . (4)
تهذیب الأحکام عن سدیر عن الإمام الباقر علیه السلام :مِن عَلاماتِ المُؤمِنِ ثَلاثٌ : حُسنُ التَّقدیرِ فِی المَعیشَهِ ، وَالصَّبرُ عَلَی النّائِبَهِ ، وَالتَّفَقُّهُ فِی الدّینِ . وقالَ : ما خَیرٌ فی رَجُلٍ لا یَقتَصِدُ فی مَعیشَتِهِ ، ما یَصلُحُ لا لِدُنیاهُ ولا لِاخِرَتِهِ . (5)
الکافی عن محمّد بن سنان عمّن ذکره عن الإمام الصادق علیه السلام ، قال :قُلتُ لَهُ : بِأَیِّ شَیءٍ یُعلَمُ المُؤمِنُ بِأَنَّهُ مُؤمِنٌ ؟ قالَ : بِالتَّسلیمِ للّهِِ وَالرِّضا فیما وَرَدَ عَلَیهِ مِن سُرورٍ أو سَخَطٍ . (6)
.
1- .غرر الحکم : ج 5 ص 46 ح 7370 .
2- .غرر الحکم : ج 6 ص 451 ح 10968 .
3- .غرر الحکم : ج 3 ص 453 ح 5073 .
4- .الخصال : ص 269 ح 4 ، الدّره الباهره : ص 27 نحوه ، بحار الأنوار : ج 67 ص 293 ح 15 .
5- .تهذیب الأحکام : ج 7 ص 236 ح 1028 ، الأمالی للطوسی : ص 666 ح 1394 عن عبد اللّه بن أبی یعفور عن الإمام الصادق علیه السلام ، تحف العقول :ص 358 ، التمحیص : ص 68 ح 164 کلاهما عن الإمام الصادق علیه السلام وکلّها نحوه .
6- .الکافی : ج 2 ص 62 ح 12 ، المحاسن : ج 2 ص 53 ح 1156 ، مشکاه الأنوار : ص 51 ح 43 ، بصائر الدرجات : ص 522 ح 15 وکلّها نحوه ،بحارالأنوار : ج 72 ص 336 ح 24 .
ص: 345
امام علی علیه السلام :مؤمن ، سه نشانه دارد : راستگویی ، یقین و کوتاهیِ آرزو .
امام علی علیه السلام :تقوای بسیار داشتن ، مهار کردن شهوت و تسلّط بر هوس ، از نشانه های ایمان است .
امام علی علیه السلام :پایین آوردن صدا ، فرو هشتن نگاه [از حرام] و راه رفتنِ میانه [نه تند و نه آهسته] ، از نشانه های ایمان و نیکوییِ دینداری است .
الخصال به نقل از طاووس بن یمان :از امام زین العابدین علیه السلام شنیدم که می فرماید : «نشانه های مؤمن ، پنج چیز است» . گفتم : ای پسر پیامبر خدا! آنها کدام اند؟ فرمود : «پارسایی در خلوت ، صدقه دادن به هنگامِ کم داشتن ، شکیبایی در گرفتاری ، بردباری در هنگام خشم ، و راست گفتن در هنگام ترس» .
تهذیب الأحکام به نقل از سُدَیر :امام باقر علیه السلام فرمود : «از جمله نشانه های مؤمن ، سه چیز است : اندازه داشتن [و تدبیر] در معیشت ، شکیبایی در ناگواری ها ، و دانایی در دین» . و فرمود : «در مردی که در معیشتش اندازه نگهدار نباشد ، خیری نیست . او نه دنیایش را درست می کند و نه آخرتش را» .
الکافی به نقل از محمّد بن سنان ، از شخصی که نامش را برد :به امام صادق علیه السلام گفتم : از چه راه ، مؤمن بودنِ مؤمن دانسته می شود؟ فرمود : «از تسلیم بودن در برابر خدا و خرسندی به هر آنچه برایش پیش آید ، چه شادی و چه ناراحتی» .
.
ص: 346
8 / 2الخَصائِصُ الاِجتِماعِیَّهُأ الأَمنُ وَالأَمانَهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنُ مَن أمِنَهُ النّاسُ عَلی دِمائِهِم وأموالِهِم . (1)
عنه صلی الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِعَلِیٍّ علیه السلام :یا عَلِیُّ، المُؤمِنُ مَن أمِنَهُ المُسلِمونَ عَلی أموالِهِم ودِمائِهِم. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :ألا اُنَبِّئُکُم بِالمُؤمِنِ ؟ مَنِ ائتَمَنَهُ المُؤمِنونَ عَلی أنفُسِهِم وأموالِهِم . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :ألا اُنَبِّئُکُم بِالمُؤمِنِ ؟ المُؤمِنُ مَنِ ائتَمَنَهُ المُؤمِنونَ عَلی أموالِهِم واُمورِهِم. (4)
عنه صلی الله علیه و آله فی حَجَّهِ الوَداعِ :ألا اُخبِرُکُم بِالمُؤمِنِ؟ مَن أمِنَهُ النّاسُ عَلی أموالِهِم وأنفُسِهِم. (5)
.
1- .سنن الترمذی : ج 5 ص 17 ح 2627 ، سنن النسائی : ج 8 ص 105 ، مسند ابن حنبل : ج 3 ص 320 ح 8940 کلّها عن أبی هریره وج 4 ص 308 ح12563 عن الحسن ، المستدرک علی الصحیحین : 1 ص 55 ح 25 کلاهما عن أنس ، کنز العمّال : ج 1 ص 149 ح 739 .
2- .کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 362 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 327 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، مستطرفات السرائر : ص 115 ، بحار الأنوار : ج 77 ص 53 ح 3 .
3- .الکافی : ج 2 ص 235 ح 19 عن سلیمان بن خالد عن الإمام الباقر علیه السلام وص 234 ح 12 عن سلیمان بن خالد عن الإمام الباقر علیه السلام ، معانی الأخبار : ص239 ح 1 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، مشکاه الأنوار : ص 85 ح 167 ، تنبیه الخواطر : ج 2 ص 85 کلاهما عن الإمام الباقر علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ،بحارالأنوار : ج 67 ص 358 ح 62 .
4- .المحاسن : ج 1 ص 444 ح 1030 عن أبی النعمان عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحارالأنوار : ج 67 ص 302 ح 31 .
5- .مسند ابن حنبل : ج 9 ص 249 ح 24013 وص 251 ح 24022 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1298 ح 3934 ولیس فیه «ألا اخبرکم» ، المستدرک علی الصحیحین : ج 1 ص 54 ح 24 کلّها عن فضاله بن عبید ، کنز العمّال : ج 1 ص 150 ح 749 ؛ نزهه الناظر : ص 40 ح 57 نحوه ، أعلام الدین : ص 265 ولیس فیهما «ألا اخبرکم» .
ص: 347
8 / 2 ویژگی های اجتماعی
الف - امنیت بخشی و امانتداری
8 / 2ویژگی های اجتماعیالف امنیت بخشی و امانتداریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن ، کسی است که مردم ، او را بر مال و جان خود ، امین بدانند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در سفارش به علی علیه السلام :ای علی ! مؤمن ، کسی است که مسلمانان ، او را بر مال و جان خود ، امین بدانند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آیا شما را از مؤمن خبر ندهم؟ کسی است که مؤمنان ، او را بر جان و مال خود ، امین بدانند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آیا شما را از مؤمن خبر ندهم؟ مؤمن ، کسی است که مؤمنان ، او را بر اموال و امور خود ، امین بدانند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در حجّه الوداع :آیا شما را از مؤمن خبر ندهم؟ کسی است که مردم ، او را بر جان و مال خویش امین بدانند .
.
ص: 348
عنه صلی الله علیه و آله :ألا اُنَبِّئُکُم لِمَ سُمِّیَ المُؤمِنَ مُؤمِنا ؟ لِاءِیمانِهِ النّاسَ عَلی أنفُسِهِم وأموالِهِم. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :أشرَفُ الإِیمانِ أن یَأمَنَکَ النّاسُ ، وأشرَفُ الإِسلامِ أن یَسلَمَ النّاسُ مِن لِسانِکَ ویَدِکَ . (2)
ب العَدلُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :العَدلُ زینَهُ الإِیمانِ . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :إنَّ أفضَلَ الإِیمانِ إنصافُ الرَّجُلِ مِن نَفسِهِ . (4)
ج المُواساهُرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنونَ کَرَجُلٍ واحِدٍ إنِ اشتَکی رَأسُهُ تَداعی لَهُ سائِرُ الجَسَدِ بِالحُمّی وَالسَّهَرِ . (5)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ المُؤمِنَ مِن أهلِ الإِیمانِ بِمَنزِلَهِ الرَّأسِ مِنَ الجَسَدِ ، یَألَمُ المُؤمِنُ لِأَهلِ الإِیمانِ کَما یَألَمُ الجَسَدُ لِما فِی الرَّأسِ. (6)
.
1- .علل الشرائع : ص 523 ح 2 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، صفات الشیعه : ص 106 ح 43 عن مسعده بن صدقه عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحارالأنوار : ج 67 ص 60 ح 3 .
2- .المعجم الصغیر : ج 1 ص 12 ، مسند الشامیین : ج 1 ص 388 ح 671 کلاهما عن ابن عمر ، کنز العمّال : ج 1 ص 37 ح 65 .
3- .جامع الاخبار : ص 337 ح 947 ، کشف الغمّه : ج 3 ص 137 عن الإمام علیّ علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 77 ص 131 ح 41 .
4- .غرر الحکم : ج 2 ص 502 ح 3439 ، عیون الحکم والمواعظ : ص 142 ح 3174 .
5- .صحیح مسلم : ج 4 ص 2000 ح 67 ، مسند ابن حنبل : ج 6 ص 391 ح 18460 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 8 ص 141 ح 114 ، الإیمان لابن منده : ج1 ص 455 ح 318 نحوه وکلّها عن النعمان بن بشیر ، کنز العمّال : ج 1 ص 143 ح 694 .
6- .مسند ابن حنبل : ج 8 ص 443 ح 22940 ، الزهد لابن المبارک : ص 241 ح 693 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 8 ص 141 ح 115 ، حلیه الأولیاء : ج 8ص 190 الرقم 407 ، المعجم الکبیر : ج 6 ص 131 ح 5743 کلّها عن سهل بن سعد ، کنز العمّال : ج 1 ص 142 ح 683 .
ص: 349
ب - دادگری
ج - همدردی و یاریگری
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :آیا به شما نگویم که چرا مؤمن را مؤمن نامیده اند؟ چون مردم را در جان و مالشان ، امنیت داده است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :برترین ایمان ، آن است که مردم ، تو را امین بدانند و برترین اسلام ، آن است که مردم ، از زبان و دست تو در سلامت باشند .
ب دادگریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :دادگری ، زیور ایمان است .
امام علی علیه السلام :برترینْ ایمان ، آن است که آدمی [در روابطش] با دیگران ، انصاف داشته باشد .
ج همدردی و یاریگریپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمنان ، همانند یک پیکرند که هر گاه سرش درد بگیرد ، دیگر اعضایش نیز با تب و بی خوابی ، با او هم صدا می شوند . 1
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمن نسبت به [دیگر] اهل ایمان ، چونان سر نسبت به بدن است . مؤمن با اهل ایمان ، همدردی می کند ، همان گونه که با درد گرفتن سر ، تمام بدن نیز دردمند شود .
.
ص: 350
عنه صلی الله علیه و آله :ألا وإنَّ المُؤمِنَینِ إذا تَحابّا فِی اللّهِ جَلَّ وعَزَّ وتَصافَیا فِی اللّهِ کانا کَالجَسَدِ الواحِدِ ، إذَا اشتَکی أحَدُهُما مِن جَسَدِهِ مَوضِعا وَجَدَ الآخَرُ ألَمَ ذلِکَ المَوضِعِ . (1)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ حَقّا عَلَی المُؤمِنینَ أن یَتَوَجَّعَ بَعضُهُم لِبَعضٍ، کَما یَألَمُ الجَسَدُ لِلرَّأسِ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :تَرَی المُؤمِنینَ فی تَراحُمِهِم وتَوادِّهِم وتَعاطُفِهِم کَمَثَلِ الجَسَدِ ، إذَا اشتَکی عُضواً تَداعی لَهُ سائِرُ جَسَدِهِ بِالسَّهَرِ وَالحُمّی . (3)
عنه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنونَ کَرَجُلٍ واحِدٍ ، إنِ اشتَکی رَأسُهُ اشتَکی کُلُّهُ ، وإنِ اشتَکی عَینُهُ اشتَکی کُلُّهُ . (4)
صحیح البخاری عن أبی موسی عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ المُؤمِنَ لِلمُؤمِنِ کَالبُنیانِ یَشُدُّ بَعضُهُ بَعضا ، وشَبَّکَ صلی الله علیه و آله أصابِعَهُ . (5)
راجع : هذه الموسوعه : ج 2 ص 22 (تشریع الإخاء الدینی / المؤمن أخو المؤمن) .
.
1- .کنز الفوائد : ج 1 ص 352 ، بحارالأنوار : ج 74 ص 281 ح 7 .
2- .التوبیخ والتنبیه : ص 86 ح 53 عن محمّد بن کعب ، کنز العمّال : ج 1 ص 145 ح 707 .
3- .صحیح البخاری : ج 5 ص 2238 ح 5665 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 1999 ح 66 ، مسند ابن حنبل : ج 6 ص 378 ح 18401 ، الإیمان لابن منده : ج 1ص 456 ح 322 وفی الثلاثه الأخیره «مثل» بدل «تری» وکلّها عن النعمان بن بشیر ، کنز العمّال : ج 1 ص 153 ح 758 ؛ المؤمن : ص 39 ح 92 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 74 ص 274 ح 19 .
4- .مسند ابن حنبل : ج 6 ص 382 ح 18421 وص 391 ح 18461 ، حلیه الأولیاء : ج 4 ص 126 الرقم 260 ، الإیمان لابن منده : ج 1 ص 456 ح 320 کلّها عن النعمان بن بشیر ، کنز العمّال : ج 1 ص 143 ح 695 .
5- .صحیح البخاری : ج 1 ص 182 ح 467 ، صحیح مسلم : ج 4 ص 1999 ح 65 ، سنن الترمذی : ج 4 ص 325 ح 1928 ولیس فیهما ذیله وکلّها عن أبی موسی ، کنز العمّال : ج 1 ص 141 ح 674 ؛ المجازات النبویه : ص 282 ، جامع الأخبار : ص 217 ح 542 ولیس فیهما ذیله .
ص: 351
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بدانید که هر گاه دو مؤمن ، برای خداوند عز و جل با یکدیگر دوستی کنند و برای خدا با هم صمیمی باشند ، همانند یک پیکر خواهند بود . هر گاه یکی از آنان عضوی از بدنش درد بگیرد ، دیگری نیز در همان عضو خویش ، احساس درد می کند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سزاوار است که مؤمنان با یکدیگر همدردی کنند ، چنان که تن با سر [هر گاه درد بگیرد] ، همدرد می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمنان را در مهرورزی و دوستی و عطوفت به یکدیگر ، چونان یک پیکر می بینی که هر گاه عضوی از آن به درد آید ، دیگر اعضا را نیز بی خوابی و تب فرا می گیرد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مؤمنان ، همانند یک شخص اند که اگر سرش درد بگیرد ، تمام بدنش دردمند می شود و اگر چشمش درد بگیرد ، تمام بدنش دردمند می گردد .
صحیح البخاری به نقل از ابو موسی اشعری :پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود : «مؤمن برای مؤمن ، به سانِ ساختمان است که اجزای آن ، یکدیگر را محکم می سازند» و [برای نشان دادنِ انسجام و همبستگی مؤمنان ،] انگشتان خود را در هم فرو برد .
ر . ک : همین دانش نامه : ج 2 ص 23 (برادری / فصل یکم : تشریع برادریِ دینی / مؤمن ، برادر مؤمن است) .
.
ص: 352
د الدِّفاعُ عَنِ المُجتَمَعِ الإِسلامِیِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :المُؤمِنونَ إخوَهٌ تَتَکافَأُ دِماؤُهُم وهُم یَدٌ عَلی مَن سِواهُم. (1)
ه یَرضی لِلنّاسِ ما یَرضی لِنَفسِهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :ألا وإنَّ المُؤمِنَ حاکِمٌ عَلی نَفسِهِ ، یَرضی لِلنّاسِ ما یَرضی لِنَفسِهِ . (2)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یُؤمِنُ أحَدُکُم حَتّی یُحِبَّ لِأَخیهِ ما یُحِبُّ لِنَفسِهِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :أحِبَّ لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفسِکَ تَکُن مُؤمِنا. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :لا یَکونُ المُؤمِنُ مُؤمِنا حَتّی یُحِبَّ لِلمُؤمِنینَ ما یُحِبُّ لِنَفسِهِ. (5)
و نَفسُهُ مِنهُ فی تَعَبٍ وَالنّاسُ مِنهُ فی راحَهٍرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّمَا المُؤمِنُ الَّذی نَفسُهُ مِنهُ فی عَناءٍ وَالنّاسُ مِنهُ فی راحَهٍ . (6)
.
1- .الکافی : ج 1 ص 404 ح 2 عن سفیان الثوری عن الإمام الصادق علیه السلام ، الأمالی للمفید : ص 187 ح 13 عن أبی خالد القماط عن الإمام الصادق علیه السلام عنه صلی الله علیه و آله ، تحف العقول : ص43، تفسیر القمی : ج1 ص173 نحوه، بحارالأنوار : ج21 ص138 ح33؛ مسندالطیالسی : ص299 ح2258 عن شعیب عن أبیه نحوه.
2- .تاریخ دمشق : ج 5 ص 395 ح 1311 عن أنس ، نوادر الاُصول : ج 1 ص 180 وج 2 ص 61 کلاهما من دون إسناد إلیه صلی الله علیه و آله ، کنز العمّال : ج 3 ص 430 ح 7299 .
3- .صحیح البخاری:ج1 ص14 ح13، صحیح مسلم:ج1 ص67 ح71،سنن الترمذی:ج4 ص667 ح2515 کلّها عن أنس ، تاریخ دمشق : ج 8 ص313 ح 2216 عن یزید بن أسد ، کنز العمّال : ج1 ص41 ح96.
4- .سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1410 ح 4217 ، المعجم الصغیر : ج 2 ص 104 ، شعب الإیمان : ج 5 ص 53 ح 5750 ، مسند أبی یعلی : ج 5 ص 331 ح5839 کلّها عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 882 ح 43498 ؛ إرشاد القلوب : ص 118 .
5- .المعجم الکبیر : ج 8 ص 308 ح 8154 ، نصب الرایه : ج 4 ص 28 ذیل ح 19 کلاهما عن عبد اللّه بن ضمیره عن ابیه ، کنز العمّال : ج 3 ص 165 ح 5981 .
6- .تاریخ بغداد : ج 14 ص 325 الرقم 7649 ، الفردوس : ج 4 ص 176 ح 6546 کلاهما عن أنس ، کنز العمّال : ج 1 ص 151 ح 752 ؛ الکافی : ج 2 ص 230 ح 1 عن عبد اللّه بن یونس عن الإمام الصادق عن الإمام علی علیهماالسلاموص 240 ح 30 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن الإمام علی علیهماالسلام وفیه «شغل» بدل «عناء» ، الإرشاد : ج 1 ص 302 عن الإمام علی علیه السلام ، الخصال : ص 620 ح 10 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام وفیهما«تعب» بدل «عناء» ، بحارالأنوار : ج 67 ص 271 ح 3 .
ص: 353
»